Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Желінің маңынан өткенде, қаншырдай қатып қалған қарагер бедеуге жайдақ мініп, мойнында келдегі бар торы ала биенің соңынан құрығын көлденең ұстап, көйлегінің арқасы желге үрген қарындай томпайып, жалан, бас далақтап шауып бара жатқан жігіт Бүркітбай екенін Асқар білді. «Апыр-ау, мынау қашаған қуғыш қарагер бие әлі де бар екен-ау!» деп ойлады ол.

Желіден өтіп үйдің сыртында жүз саржандай тұрған бұзау байлаған арбаларға, арбалардың маңында тұрған сиырларды көзі шалғанда, Асқарға Ботагөз туралы манағы ойы қайта оралды. «Әлде сауыншының біреуі Ботагөз бе!» деген қауіп кірді оған.

– Айда атыңды!–деді ол атшыға, сиырларға қарағысы келмей.

Ауылға жақындағанда ақырын жүретін, қатты жүргенді есерге есептейтін ауылдың әдеті бойынша, атшы желіден еткеннен кейін аяңның аз-ақ алдындағы бүлкілдек желіспен келе жатыр еді.

«Үйдің іргесіне келгенде айда деген несі, есі дұрыс па?»–деп ойлады атшы.

Не болса да Итбайдың өз үйіне түсуді мақұл көрген Асқар, жобалап келіп:

– Анау үйдің қасындағы көк арбаға тоқта,– деді атшыға.

Атшы үндеместен нұсқаған арбаға келіп атын тіреп еді, арбаның ық жағында төрт-бес кісі алқа-қотан кеңесіп отыр екен. «Бұл кім?» дегендей кеңесіп отырғандар жолаушыларға қарағанда, Асқардың көзіне Итбай ұшырай кетті.

– Асқар ғой, мынау!– деген Итбайдың күбірі естіліп қалды, Асқардың құлағына.

Петербургте Асқардың қайда кеткенін білетін Итбайдың, оның, амандық-жамандығынан хабары жоқ еді. «Апырау, бұл қайдан кеп қалды!» деп ойлады ол.

Арбадан түсе берген Асқар «Итбай қайтер екен?» деп ойлап еді, «мүмкін, елемес» деген ойынан шықпай, Итбай жер тіреп орнынан тұрды да, Асқарға қарсы жүрді. Итбайдың түр-тұлғасын Асқар көзімен тез шолып еді: баяғыдан кеп шарланған екен. Кәдімгі балпиған үлкен денелі, саба құрсақты, ұзын сақалды, байсалды кісі бопты.

– Салаумаликем!– деді Асқар қарсы жүріп.

– Есенбісің, шырағым!– деді Итбай «Әликемсаламның» орнына, қолын созы.

Итбайдың уысы зор, қолы да семірген екен.

Итбай Асқарға сағынған кісідей ұзақ амандасты. «Дені-қарың сау ма?», «Аяқ-қолың аман ба?», «Аман-есен жүрсің бе?», «Жақсы-жайлы жүрдің бе?», «Ауру-сырқаудан қағассың ба?» деген сықылды амандықтан түк тастаған жоқ.

Итбайдың қасындағыларды Асқар танымады. Бірақ киімдеріне, түрлеріне, кеуделеріне таққан знактарына қарағанда бәрі де ауылнайлар екен.

«Бұлар неге жиналып жүр?»–деген ой келді Асқарға. Амандықтан кейін Итбайдың бет құбылысынан «үйге жүрейік» деген сөз ұғылып еді, «сөздерін бөлдім білем» дегендей:

– Отырыңыздар!–деді Асқар.

– Отырсақ отырайық,– деді Итбай, манағы отырған жеріне барып еңкейіп,– үй іші жиналсын, төсек төселсін. Үйді бұл араға жаңа ғана қондырып ек.

Ауылдың жаңа ғана қонғанын Асқар жайқалған шалғыннан да байқады. Жері қанша шөптесін болғанмен, Итбай аулының көп малы бірер күнде-ақ тапап тастайтын. Мына ауыл қонған жердің шалғынын көштің көлігі мен арбалардың доңғалағынан басқа ешнәрсе баспағандығы көрініп тұр. Қалың шалғын отырған адамның иығынан асады; ауа райы сол күні желкемдеу еді, кең даланың қалың салалы шалғыны желкемнен теңіздей толқиды. Түсі мың құлпырған толқынды жасыл шалғынның ішіне сүңги отыра кеткен Асқар: «Шіркін, Көкшетау!–деді ішінен, көкірек кере даланың жұпарлы ауасын жұтып,– шіркін, дүниеде сендей де жер бар ма екен!»

– Мынау ауылнайлар, жаңа біраз үйлер жөнелтті,– деді Итбай Асқарға жол-жөнін сұрап болғаннан кейін.

– Не үйлер?

– Киіз үйлер.

– Қайда?

– Соғысқа. Қазына жұмысы қатты боп тұр ғой осы кезде. Мынау соғыс жұртты күйзелтуге айналды. Өткен жылы солдатқа деп қырық бес үй жіберіп ем, биыл екі рет тоқсан үй жібердім. Жаңағы ауылдан шыққан жүкті көрген шығарсың?

– Ие, көріп ем. Бұл не деп ойлап ем?

– Не деп ойласаң, ол сол үйлер. Шығын да басып барады халықты. Биыл өз болысымдағы елден үш жүз ат беріп отырмын. Ақшасы өз алдына.