Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Апыр-ай, құдайдың мына күні күйді-ау!– деді Итбай терін орамалмен сүртіп, есіктен кірген Асқарға,– далада күнсіп көп жүрдің ғой. Үш сағатқа жақын жүрдің,– деді ол, күміс бақанның бір бұтағында ілулі, тырсылдап соғып тұрған шынжырлы үлкен сағатқа қарап,– шөлдеген шығарсың. Түтеп өліп бара жатқансын мына бір шайды жаңа алдыма алып ем, мұндайда жанның рақаты шай ғой. Кепкен сықпа құртпен қаймақ құйдырып, қою ғып ішкен шайдан дүниенің жұмағы бар деймісің мұндайда. Кәне, отыр, шешін! Ұятты қой, көйлек-дамбалдан басқаны сыпырып таста!..

Бұл сөздерді айтқанда, Итбай Асқардың кескініне қарап, сусаудан басқа ішінде зілді бірдеме барын ұқты. «Бүркітбай бүлдіріп келмесе жарар еді?» деп ойлады ішінен. Бірақ сыр бергісі келмей, Асқарға жылы сөздерімен бірге күлімдей қарады.

«Жылуы жоқ бойының,

Жылмиғаны неткен?!»–

деген Абайдың сөзі түсті Асқардың ойына. «Жолбарыс адамға шабарда, еркелеген иттей жүзі жылып қылмыңдай кетеді» деп еститін еді Асқар. Итбайдың жылмыңдауы оған сол жолбарыстың еркелеуі сықылды көрінді.

– Отыр!–деді Итбай тағы да Асқарға.– Әй, тоқал, сен етті білші! Піскен шығар. Жидіп кетпесін. Бәйбіше, шай құй! Асқар ет алдында сусындап алсын, әйтпесе ет жей алмайды. Далада жүріп келді ғой, қымызы сіңген шығар.

Дастарқан қасына кеп отырғаннан кейін, келгелі көрмеген Итбайдың бәйбішесі Асылтасқа Асқар:

– Есенсіз бе?– дей салды.

Ботагөзге бүгін-ертең жігіттерін жібергелі отырғанын Итбай Асылтасқа шет жағалап айтып еді.

Асқардың салқын амандасуынан «осы жігіт біліп қойды ма, әлі?»деп ойлады Асылтас.

Ренішті ойда отырғанмен, сусаған Асқар сықпа құртты к,анттай тістеп аузының дәмін алып отырып, шайды қанып ішті.

– Асты әкелейін бе, пісті,– деді бір кезде Бүркітбай кіріп.

– Әкел!

Шығып кеткен Бүркітбай аздан кейін бетін дастарқанмен жауып, буы бұрқыраған сары табақпен етті алып кірді.

ЕКІНШІ ТАРАУ

ӨЛІМ ҮСТІНДЕ

1

Айбаланың тық-тық жөтелген дауысына Ботагөз оянып кетсе, барактың он бойында сықсиған білте шамдар жанып, жұмысшылар жапыр-жұпыр киініп алып, кетіп жатыр екен. Бірақ әлі таң атпаған сықылды. Барактың ішіндегі қою қараңғылықты сығырайған білте шамдардың жарығы жеңе алмай, барак күңгірт.

Ботагөз басын көтергенде, бір жағы кетілген шашкенің табағындағы, білтесін ескі шүберектен есіп, сиырдың майына малған шам, майы таусылып, білтенің шүберек исі шығып сөніп барады екен. Ботагөз ұйқы тығылған көзін қолымен уқалап жіберіп, төсегінің басында тұрған май салатын аяқты қараса, түбінде түк жоқ.

– Қалқам-ай, неге тұрдың, ұйықтасаң едің!– деген Айбаланың сөзіне ол жауап бермей, әркімдерден май сұрап, алысырақ бір көйкеден тауып алып келді де, ақтық жалыны әлсіз ғана лапылдап тұрған білтеге майды тамызды. Май тигеннен кейін білте әуелі шыжылдап, артынан жарқырай бастады.

Ботагөз шам сөнердің алдында биенің бір сауымы бұрын қалғыған еді.

– Жата тұрсайшы, сәулем,– деді Айбала тағы да,– ағаң кеткелі бір күн дұрыс ұйықтаған жоқсың. Қаның қашып, ажарын, қуқылданып кетті. Ауру менен сен жүдеу сықылдысың. Әлі ерте ғой, қалқам. Аз да болса жатып ұйықташы. Болмаса, бүгін бармай-ақ қой жұмысқа.

Ботагөз білте шамның жарығымен Айбаланың кескініне қараса, күндегіден өзге екен. Біраздан бері Айбаланың еті түгел тарап, қу сүйегі қалған. Бұрын толған айдай дөп-дөңгелек беті солбырайып, ұртының сыртынан тісін санап алатын халге жеткен. Қолының, аяғының сүйектері, дорбаның ішіне салып қойған қу сүйектер сықылданып, буындары бұлтиып, шығып кеткен. Шілбиген қылдырықтай мойнына қарағанда, «басын неғып көтеріп тұр?»–деп ойлайтын Ботагөз. «Арық адамның көзі өткір болады екен-ау!– дейтін Ботагөз ішінен.– Қарағанда өңменімнен өтіп кете жаздайды!»