Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Шешесі Ұлберген мен жеңгесі Айбаланың арасындағы бұл салқындықты білетін Ботагөз, Балтабек ұсталған соң, Айбалаға «Темірбекке кешейік» демеді. Кеңсе қызметінен шыққасын, ауру Айбаланы ренжіткісі келмей, басқа кесіп таба алмаған соң, бойнада сойылатын малдардың ішек-қарнын аршысу жұмысына түсті.

Школдан шығып, қара жұмысқа түскенмен Ботагөз оқудан қол үзбеді. Оның аса құмартып оқитыны орыстың көркем әдебиеті еді. Жұмыстан қолы босаса-ақ ол, романдарға үңіледі де жатады. Ол, әсіресе ғашықтық темасына жазылған романдарды кеп оқиды. Сол романдардағы геройлар мен героиналардың тұрмысынан ол Асқар мен өзінің тұрмысына ұқсас кеп жағдайлар ұшыратады.

Петербургтен қайтқан Итбайдың жариялауынша: «алтын көрсе періште жолдан тайып», Асқар «шайтанның азғыруымен Петербургте жуликтерге үйір боп, банкіні таласып, содан абақтыға алынды; атылғаны, асылғаны, жер аударылғаны мәлімсіз».

Міне оған үш жыл. Хабар келе ме деп Ботагөз күн сайын күтеді. Берген уәдесі, айтқан сөзі болмағанмен, ішкі сезімін кез қарасы арқылы ұқтырған Асқар Ботагөздің көз алдында елестейді де тұрады. «Апыр-ай,– деп ойлады Ботагөз,– жаны жалған жігіт сықылды емес еді, мен оны дүниедегі ен, сенімді, ен, таза жігіттің біреуі ме деп ойлайтын ем. Сенімім мені неғып алдады? Әлде, тірі емес пе екен?»

Асқардың Ботагөзде суреті бар. Сурет тірі Асқарға тамаша ұқсаған. Ботагөз суретті Асқарды сағынған кезінде алып қараса, барлық ішкі-сыртқы қасиеттерімен Асқар көз алдына келеді. Ол суретке Ботагөздің ыстық жасы талай тамып, талай кепті.

Сол қайғының бәрінен Ботагөзге қазір ауыр боп тұрған нәрсе – Айбаланың ауруы. Жанындай жақсы көріп кеткен қадірлі жеңгесінің сырқаты Ботагөзге қатты батады. Бұрын өлім көрмегенмен Ботагөзге Айбала күн сайын көр аузына бір адым жақындаған сияқтанады. Күн сайын еті қашып, күн сайын жөтелі күшейіп барады. Қазір міндеті кісіде. Өз бетімен басын көтеруден қалуға да жақын. Біраз күннен бері арық қалпына кеш болса терлеп, сүлдері құрып қалатын болды. Орын тар. Айнала қаптаған тақтай – төсектер. Үйдің іші дымқос, ауасы сасық, оның үстіне жаз шықса да ішінен ызғар кетпейтін бірдеме.

Балтабек ұсталғаннан бері Айбала тіпті нашарланып кетті. Ботагөз оны өліп қала ма деп, күнде зәресі ұшады. Бірақ, жұмысқа бармауға болмайды. Ерте кетеді, кеш келеді. Келе жатып Айбала өліп қалды ма деп жүрегі тас төбесінен шығады. Шаршап келгенмен түні бойы және дамыл көрмейді. Айбаланың ың еткеніне оянып кетіп, сусын беруге, жөтелгенде басын сүйеуге, қақырығын сүртуге ерінбейді де, жеркенбейді де.

Айбала «жұмысқа бармай-ақ қой!» дегенмен, Ботагөз ұйқысын ашқасын, Айбаланың сусынын беріп киіне бастады.

Әлгінде жұмсақ қараған Айбаланың көзі тағы да өткірленіп, Ботагөздің, өңменінен өтіп кете жаздады. Бүгін түн Айбала недәуір ауырлап шықты, бірақ оны Ботагөзге айтқан жоқ еді. Ботагөздің көзі іліккен кезде тынысы тарылып, қысылған сықылды болғанда да, шошынар деп айтқан жоқ еді.

«Бақұл бол!» деген соз кеп қалды Айбаланың аузына, Ботагөз Айбаланың қасына көжеден істеген сусынды қойып, қасындағы бір кемпірге тапсырып, киініп шыққалы жатқан-ды. Бірақ айтпады. Басқа күндерде мұндай ой түскенде, Айбаланың көзінен жас еріксіз бұршақтап ағылатын еді. Бұл жолы жүрегі жылағанмен, көзі жыламай жасы кеуіп қалған сықылданды. Айбаланың қадала қарағанына іші уылжыған Ботагөздің аржағынан көзіне бұлақтай тасып келген жасына, «сырқат кісіні шаршатпайын» деген ой тоған боп, жібермеді. Ол жасты Ботагөз есіктен шыға бере ағытты.

2

Жалы үкінің ұлпа қанатындай желпілдеп, күмістей жылтылдаған, сынаптай толқып, ауыздықты сүзіп, ұршықтай үйірілген, оқтаудай жарау көкала атты салт мініп, ауылдан шоқыта шыққан Бүркітбай бір қырдың астына түскенше, артынан кезін алған жоқ.

«Бүке!– деген еді оған аттанарда Итбай,– уәде солай ғой?»

«Солай!»

«Осы сынымнан өтсең... аржағын несін айтайын!»