Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

«Басқаның көзіне көрінбей барсам, неғып аз күн сақтамас екен?–деп ойлады Амантай, қаладан шоқытып шыға беріп,– орыс та болса дәмдес болған адам, оған расымды айтайын».

Березкин Амантайды көңілдегідей қарсы алды. Амантай шынын айтып еді:

– Жаздай жат, осында,– деді Березкин.– Тамақ бар. Қалың ағаштың іші. Жан көрмейді.

Амантай бір жаққа аттанып қайтып келсе: «Амантайды тап» деп қысып, «таба алмаймын» деген соң Березкин ұсталып, Кошкин Бурабай қаласына алып кетіпті. Содан кейін, ол: «ауыл не боп жатыр екен» деп хабарланса, урядник Амантайды тап деп қысқан соң, біраз жігіт қашып тауға тығылыпты. Амантай соларға .қосылды.

Күндер оза, Амантай тобы көбейе берді. Бұл топ алғашқы күндері қазақтан ғана құралса, кейін оған орыстар мен татарлар қосыла бастады. Сөз түрлеріне қарағанда, олар «солдаттан қашып жүргендер». Үйренісе, сөйлесе келе байқаса, патша үкіметіне, оның соғысты қолдау саясатына қарсылары көп, солардың, ішінде ерекше көзге түскен адам, аузы мен иегін қалыңдап шыққан сақал, мұрт жапқанмен, кескін-ажары гүлдей жайнаған орыс жігіті, аты – Петька, фамилиясы – Гроза. Өзінің баяндауынша ол екі-үш жыл соғысқа қатынасып, әлденеше рет жаралы болған. Соңғы жарасы жазылғаннан кейін, соғысқа енді барғысы келмей қашқан, Амантай тобына со бетімен кеп қосылып отыр.

Сырласа келе Амантай мен Петька тез ұғысты: каторгада жүрген кезінде, Амантай орыс большевиктерімен кездесіп, олардан революциялық ұғым алған. Кәзір ол, патша үкіметін құлатпай, еңбекші көпшілікке атар таң жоғын жақсы біледі. Петька да сол ойдағы адам боп шықты. Бірақ оның ойы Амантайдан әлдеқайда терең, оған бас себеп – Амантайдың оқымағандығы, Петька Грозаның сауаттылығы. Сөз әлпетіне қарап, Амантай оны «ең білгіш адам осы шығар» деп қалады. Патша үкіметін, оның сүйеніші – капиталистер мен помещиктерді серіктеріне еппен таныстыра отыра, «не істеу керек?» деген сұрауға ол тура жауап бермей, «оны жағдайға қарай көрерміз» дейді. Топтың қатары күн санап көбейе түседі, «не істеу керектің» кеңесі ұлғая түседі...

Топ сондай бір қызу кеңестің үстінде отырғанда, бір салт аттының басы қылт ете түсті.

– Ойбай!–деді біреу ұша түрегеліп,– келіп қалды!

– Отты сөндір!–дегесін біреуі қазанда асулы тұрған етті сорпасымен төңкере салды.

Оларда қос жоқ еді. К,осы жапырақтан істеген көлеңке еді. Өзге жігіттер сасып қап, ағаш-ағаштың тасасына, тас-тастың қуысына еңбектеп бытырағанда, Амантай қостағы шиті мылтығын қолына ала, қостың қасындағы тасқа жасырына қойды.

Жолдағы бұтақтарға, тастарға сүріне аяңдап, елегізіп үркіп келе жатқан аттағы адамның Бүркітбай екенін, тастан сығалап отырған Амантай айқын көрді.

«Ә, иттің баласы!–деді Амантай ішінен,– жыландай жылмаңдап, қойынға кіргің келе ме? Ол болмас!»

Бүркітбайды көзінің тұсынан ала шитімен болжаған Амантай, мылтықтың құлағын қайырып, нысанасын анықтап сығалап алып, тілін тартып қалуға оң қолының үсік саусағын апара берді де:

«Атпай тұра тұрайын,– деп ойлады, қолын бөгеп,– артында адамы бар шығар, байқайын».

Бүркітбай күрке қылған жапырақтың қасына кеп, төңкерілген қазанды, шашылған етті, әр жерде жатқан киімді к,арап тұрып, үріккен атын еркіне жібермей:

– Амантай!–деді дауыстап,– әй, Амантай! Жасырынба, шық бері! Мен жалғызбын. Қорықпа, айтатын сөзім бар.

«Қара, қулығын!– деп Амантай мылтықты тартып қалуға бір тұрды да,– қанына ортақ боп қайтем шіркіннің, әуелі неге келгенін білейін, күні үшін жүрген жалғыз жігіт қой?» деп басын көтеріп, мылтығын көлденен, ұстап шыға келді.

– Атып тастай жаздаған екенсің ғой,– деді Бүркітбай именбей,– әуелі амандасайық, салаумағалайкем!

Амантай «әликсәлем» деген жоқ. Күдікті кезбен тесірейе қарады.

– Сен мені не пәлемен келіп түр деме,– деді Бүркітбай атынан түсе беріп,– қуғынмен кеп тұрғам жоқ, артымда кісі жоқ. Қорықпа. Өзің аман келдің бе?

Әлі де сыздана қарап амандаспаған Амантайдың қасына кеп, Бүркітбай жүрген жол мәнісін қысқаша айтты.