Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Қызылжардың консерв заводында орта есеппен, жұмысшының айлық ақысы 15 сом, Бурабай заводының 75 проценті қазақ. Олардың орта есеппен айына алатыны бес сом. Соның ішінде Ботагөз сықылды ішек-қарын тазалау жұмысындағылар айына бес-алты сом ғана алады.

Мұратов жұмысшылардың азғана алатын ақшасын да мезгілімен ақшадай қолына бермейді. Сол заводта оның қант, шай, кездеме, бұлғары, ұсақ-түйек сататын дүкені бар. Жұмысшыларға ол екі бағамен несиеге товар береді де, есептесерде еңбек ақысынан ұстап қалады.

Тамақ асырау үшін келген кедейлер бастапқы кезде Мұратовтың бұл қулығын аңғармай, артынан біліп, еңбектері өнбейтін болғасын жанжал .шығарып, жұмысты тастап, кейде десятниктерін ұрып жүрді. Бірақ басқа барар жер болмағасын тулап барып тоқтайды, қайта жұмысқа түседі. Соның бірі Ботагөз.

Айбаланың нашар жатқанын көре тұра жұмысқа амалсыз шыққан Ботагөздің екі көзі ұзақ күнге барақта болды. Барак, жақтан біреу бері қарай шыға берсе, Айбаланың өлгенін естірте келе жатқан адам ба деп жүрегі тас төбесіне шығады. Дем алар өкпесі болмай, жөтелген сайын танауы қусырылып бар денесімен ентіге дем алған Айбала оның көз алдында елестеп, бір минут кетпейді.

Жұмыс таңның атуынан қас қарайғанға шейін созылатын еді. Ұзақ күнге Ботагөз не істеп, не қойғанын білген жоқ. Бар ынтасы жұмысты бітіріп, жұмыстан қайтқан жолда конторға соғып есебін алып, Айбалаға тез жету.

Мұратов Бурабай заводына сенімді «ісі қоятын еді де, өзі көбінесе Қызылжарда тұрып, он – он бес күнде бір-ақ рет келіп жұмысшыға есеп беретін еді. Айдың аяғы боп, жұмысшылардың есеп алатын уақыты жетіп, «Мұратов келді» деген соң ымырт жабыла топталып конторға ағылды. Ішінде Ботагөз.

Мұратов конторға жұмысшыларды біртіндеп кіргізіп, есептесе бастады.

– Маған есепті бұрын алуға ұлықсат етіңдер,– деп өтінді Ботагөз, көпшіліктен.

– Жіберіңдер,– десті көпшілік,– бұл бала жеңгесіне алан, боп тұр. Бейшара қайтсін, қудай басқа салғасын! Есебіңді тезірек алып, тез қайт, шырағым. Жеңгең нашар жатыр ғой.

Көптің ұлықсатымен, үстіндегі киімі қанмен сауыс болған, Ботагөз конторға кіріп барса, басында дөңгелек қара тақиясы бар, сымпиған ұзын пальтосы бар, шегір көз сары жігіт столдың қасында отыр екен. Стол үстіндегі кішкене сандықта толған ақша. Үйдің ішін күндізгідей жарқыратқан төбеде үлкен айналма білтелі шам.

Мұратов қазақ арасында коп жүріп, қазақуар болған, қазақ ғұрпымен алым беріп, бозбалашылық істеген қу жігіт еді.

– Сүйле,– деді ол, қазақ пен татар тілінің, арасынан сөйлеп, көзін ойнақшытып, қасын бір жоғары шығарып, бір төмен түсіріп,– матур қыз.

– Есебімді алуға келіп ем.

– Пәмилиен, нишік, синің?

– Тұяқова.

– Қазір қарим.

– Есікті ішінен басып, сырттағы жұмысшыларды біріндеп жіберіп тұрған шоқша сақал қазаққа татар жігіті көзін қысып, иегімен далаға шық деп ымдағанын Ботагөз көріп қалды. Шоқша сақал шығып кетті.

– Қазір хисаплайық,– деді татар тізімнен Тұяқова деген фамилияны тауып, Ботагөздің денесін ойнақшыған көзімен аралан.

Татардың ойнақшыған көзінде Ботагөздің жұмысы болған жоқ. Оның ойы тез есеп алып, кету.

– Айлық хақыңыз,– деді Мұратов, столдың Ботагөз жақ шетіне аяғын аса отырып,– биш сом икән, дұрыс ма?

–•Білмеймін, солай болса солай шығар. Не де болса беріңіз.

– Борышларыңны қарим.

Мұратов бір книганы алды да, ішін ақтарып, бір жеріне бармағын нұқып:

– Көп алған икәнсіз,– деді.

– Не алыппын?

– Жарты кяғаз шай алдың ма?

– Алдым.

– Бір сом жигірма биш тиін. Икі қадақ қант алдың ма?

– Алдым.

– 80 тиін. Биш қадақ ит алдың ма?

– Алдым.

– Отыз тиіннән: бір сом иллі тиін. Жеті кез ақ алдың ма?

– Жеңгем нашар болғансың кебініне алып ем.

– Жігірмі сигіз тиіннән: бір сом 94 тиін, пұт жарым ұн алдын, ма?

– Алдым.

– Бір сом он бес тиіннән: екі сом отыз тиін. Барлығы жеті сом 79 тиін. Икі сом 79 тиін артық алған икәнсіз. Балтабек синін, братың ма?