Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Бүркітбайдың кісесінде қынға салған пышақ жүруші еді:

– Көрдің бе мынаны!– деді ол балаға пышағын көрсетіп,– шыныңды айтпасаң бауыздаймын. Бала енді тіпті қорықты.

– Айтайын, аға!–деді ол, кескіні құп-қу болып, денесі дір-дір етіп.

– Айт! Айтсаң босатам.

Амантайды бала біледі екен. Урядник Березкинді әкеткеннің артынан біраздасын Амантай келіп, Кошкинді қуып жете алмай қалған екен.

Бұдан кейін бала Амантайға баратын жолды, қай жерде, қандай белгісі бар таста жатқанын айтты.

– Мен рас айтам,– деді Бүркітбай баланы босатып,– Амантайдың інісімін. Бірақ сен мені көрдім деп ешкімге айтпа. Шешең: «кім?» деп сұраса: «білмеймін!» де. «Неге әкетті?» десе: «ойнады» де. Мен осы арадан кетейін. Егер айтсаң, бір күні түнде үйіңе келіп бауыздап кетем, ұқтың ба?

– Ұқтым!– деді бала денесінің дірілдегені басылмай.

– Бар үйіңе!– деп, баланы босатқасын, мәуесі салбыраған, жасыл желекті, күмістей ақ, қолдың саласындай жиі қайыңның арасына Бүркітбай атын тебініп жіберіп, сүңгіді де кетті.

3

Камчаткадан қашып келгендегі Амантайдың «егер қуғын болса тығылам» деген жері: Жөкей көлінің ығындағы Меңіреу атты қалын, қарағай еді.

Меңіреуді «Меңіреу» деп атайтын себебі: оның қарағайлары арасынан атты кісі жүре алмастай жиі діңгегі құйған шамдай тік, басына қарағанда бөрік түсетін аспанмен таласқан биік.

Қарағайдың ұшар басына ғана шоқталып шыққан жасыл инелі бұтақтар қол шатырдың, төбесі сықылды. Сол шатырлар біріне бірі иін тіресе тұрғандықтан, қандай ашық күндерде, қарағайдың түбіне күн сәулесі түспейді. Қарағай арасы бұлтты күндей күңгірттенеді де тұрады. Және бір ғажабы: маса, сонасы көп болатын Көкшетау жағының жазында, Меңіреудің ішінде бір масаның, не бір сонаның ызыны естілмейді. Онымен Меңіреудің іші тым-тырыс емес. Қарағайлардың ,биік басына жиі ұя салған қара қарғалар, жұмыртқасын шағып ішетін, я балапанын іліп әкететін: ителгі, қаршыға, лашын, қарақұстармен шарылдап төбелеседі де жатады. Қашан қар түсіп құстар сирегенше, бұл соғыс ала жаздай арылмайды.

Айнала отырған елдің көбі Меңіреудің ішінде не барын білмейді. Білгісі келгендердің біразы жолын тауып жүре алмайды. Сондықтан, ішін араламағандар: «перінін, ойнағы бар» дейді, «аюдың апаны бар» дейді деген сықылды ертегілер жасап алады. Құлақ естір заманнан бері ол маңдағы елден Меңіреуді бірінші рет толық кезген Амантай.

Каторгіден қашқаннан кейін бірден бірге амалдап жылжып келген Амантай, Омбыдан еліне беттеген жолында, жолдағы елдің бір байының жылқысынан ат ұрлап мініп, тартып отырып, бір түні іңірде қыстауына келді.

Жер жобасымен келген Амантай, қыстауының орнына жеткенде өз көзіне өзі сенбеді: ұзындығы екі шақырымға созылған кең көшелі, үйлері жыпырлаған қала!

«Апыр-ау, ,қала түсіп қалған ба? Ауыл қайда кетті екен?» деп ойлап көшеде аяңдап келе жатқан оған, салт атты қазақ жолықты. Амандаса келе, ол қазақ Амантай ауылнікі болып шықты.

– Бұл қала қашан түсті?– деді Амантай ауыл адамына аты-жөнін айтпай.

– Амантай дейтін басшы адамымыз болатын еді. Сол кісі болысқа қарсы кеп, өтірік жаламен жер ауып кетті. Болыс Амантайға өшігіп, жерімізді пірселенге әдейі алдырды.

– Амантайдан хабар жоқ па?

– Өліп қалды ма дейміз. Хабар жоқ. Көп болды.

– Қош!– деп Амантай жүріп кетті.

«Қайда бару керек?» деп ойлағанда Амантайдың тапқан жері орман күзетшісі Березкиндікі. Мұның онымен аздап тамырлығы болатын. Өткен қыстардың біреуінде Березкин қыс бойы ауру болып, үй іші қатты жүдеушілікке ұшырағанда, бүркіт салып жатып Амантай қоян етімен оның үйін бір қыс асыраған. «Бұл жақсылығыңды өмірі ұмытпаспын!» деген Березкин.

Амантай Бурабайда қамауда жатқанда, Березкин бір-екі рет ас апарып та берген.

Березкиннің үйі қалың ағаштың ішінде. Іргесінде тақалған тау. Баспана жер көп.