Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Жақсы көретін Айбаланы Балтабек жұмыс арасында ойға-қырға сүйреді, бақсы-балгердің ат жетеріне апарды. Біреулер малмен қақты, біреулер шәрдәрілеп емдеді. Бақсы-балгердің неше түрлі еміне сырқат айықпағансың докторға да көрсетті. Бірақ ешбір ем қонбады. Төсек тартып жатқаннан кейін еті таралып, тірі әруақ қана бейнесі қалды.

Естіген емінен Балтабектің таба алмағаны: жазғытұрғы жас биенің қымызына қазы салған тосап ішу.

Айбаланың ауруы меңдей берді. Балтабек оған іштей қайғырады, бірақ амалы қанша, істер шара жоқ. Ауыр тұрмыста ренішті көңілмен еңбек атқарып жүрген Балтабек, Итбай құрғызған жала қақпанынан құтыла алмады. Өтірік пәлемен ол да ұсталды. Оқиға былай болды: бір күні жұмыстан қалжырап кеп Балтабек баракта ұйқтап жатыр еді:

– Тұр!– деп біреу қаттырақ дауыспен оятты.

– Немене?–деді Балтабек ұйқысы қанбағандықтан ерініп, орнынан тұрмай, «тұр!» деп жұмысқа оятқан біреу екен деп ойлап.

– Тінтеміз!– деген сөзді естігесін Балтабек көзін ашса, заводтың компанионы – бай татар – Мұратов баласы, қасында урядник Кошкин және бойнаның десятнигі, понятойға әкелген бірнеше жұмысшылар бар.

– Нені тінтесін?

– Ұрлаған майың бар.

– Тінт!–деді өзі түк ұрламағанын білетін Балтабек. Итбайдың жұмсауы арқылы заводтағы бір қу, мына келіп тұрған десятникпен ақылдасып, бір қап шыжғырмаған майды төсегінің астына тығып қойғанын Балтабек білмеді.

– Мынау не?– деді десятник қапты суырып ап.

– Мен білмеймін!– деді Балтабек таңданып.

– Мә саған білмеген!– деп урядник Балтабекті жақтан қойып жіберді.

Айбала жөтеліп шала ұйқылау жатып, біреудің төсек астына еңкейгенін, бірдеме тыққан сықылды болғанын сезіп еді де, не екенін білмей, төсек астында өздерінен ұрланатын ешнәрсе болмағасын үндемеп еді.

– Өздері тықты!–деді Айбала жыламсырап, жөтелге булығып.

– Кім тықты? Не сандалып отыр мынау құрт ауру, ілбиіп өлейін деп отырған неме!– деп десятник Айбалаға ақырып тастады.

Кошкин: «сен қазнаны ұрлайды екесін!» деп Балтабекті төсегінің маңында біраз сабап, акт жасап алды да кетті. Балтабек ұсталғанда, Ботагөз Шортан қаласындағы жеті класты бастауыштан жоғары орыс школының, алтыншы класында оқып жүр еді. Бурабайдың төрт класты школын Ботагөз бітіргеннен кейін, одан әрі Балтабектің оқытуға шамасы келмейтінін Ботагөзді оқытатын учительница көрді. Ол учительница Шортан қаласінікі еді, Шортанда ауқатты туысқандары тұрады.

Ботагөздің зиректігін, оқуға ынтасын білетін учительница Балтабектің оны оқытуға шамасы келмейтінін көрді де, Шортандағы туысқандарынан өтініп, Ботагөзді ақысыз-пұлсыз үйлерінде тұрғызып асырауға көндірді. Көзден таса болса, Итбай алып қашады деп ойлаған Балтабек Ботагөзді жібергісі келмей, ол ойын учительницаға айтып еді:

– Қорықпа! деді учительница,– біздің қолдан тартып алуға оның күші келмейді.

Шортан школының алтыншы класында оқып жүрген Ботагөз, Балтабектің ұсталғанын естіген соң, шыдап жата алмай үйіне келді. Балтабектің не себепті ұсталғаны оған аз күнде мәлім болды. Өзін ағаларының сорына жаралған адамға санаған Ботагөз, көз жасынан өнер жоғын байқап, ағаларының жолына өзін шалғысы кеп, қамауда жатқан Балтабекке ас апарғанда: «мені сұраған адамға бер де, пәледен құтыл» деп етінді. Ол тілегін Балтабек орындамады.

Оқудан шығып келген бетінде Ботагөз консерв заводының конторына, кеңсе қызметіне орналасып, тапсырылған есеп-қисап жұмысына бастығып келе жатыр еді, заводтың компанионының біреуі – Андрей Кулаковқа өтініш етіп, Итбай ол қызметінен шығартып тастады.

Темірбек Ирмовтың алтын прискасында жұмыста еді. Ұлберген соның қолында. «Балтабекке ерте енші алғызды» деп Ұлберген Айбаламен өкпелескен еді. Артынан татуласқанмен, бірін-бірі сырттан сыйлап, аралары тым қабыса қоймайтын.