Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Май тамызғаннан кейін жарқырап жанған білте шамның жарығымен Ботагөздің көзі Айбаланың кескініне түссе, екі бетінде құлпырып қан ойнап тұр екен. Дені сау кезінде Айбаланың, беті осындай қан ойнаған нұрлы болатын еді. Көзқарасы да бүгін күндегідей өткір емес, дені сау кезіндегі сыпайы қарайтын әдемі қарасының қалпына келген.

Қатты ұйықтағандықтан Ботагөздің басы ауырып қалған екен. Кешегі жұмыстан тынықпаған денесі құрыстап жатуды тілеп еді, дененің еркіне ол көнбей керілді де, бойын аздап сергітіп, бірер рет аузын кере, демін қатты ала есінеп, жинала бастады.

– Неге жатпадың, сәулем?–деді Айбала тағы.

– Ұйқым қаныпты.

– Қайдан қансын ұйқың, бұрын төрт көзіміз түгелде көп ұйықтайтын ең. Басыңа ауыртпалық түскесін амалың бар ма!..

Аржағынан ағытылып көзіне саулап келген жасты Айбала еріксіз бөгеп босатпады. «Өзі қажып жүрген баланы жылап қажытпайын» деп ойлады ол.

Өткен күні егізбен Темірбек келіп: «не көрсек те бірге көрейік» деп көшіріп әкеткісі келіп еді, оған Айбала мен Ботагөз қарсы да болған жоқ еді, қасындағы көршілері: «нашар сырқатты қалай апарасың, жолда жазым болса қиын болар, аздап шыда!» десті. «Ат емес өгіз, жолда қазақ арбаның үстінде шайқалып қиын болар, ауырлап қаласың!» деп көршілері Айбалаға да ақыл айтқасын, Айбала мақұл екен деп, Темірбекті – рұқсат беріп қайтарды да, «жақын арада келіп кет, тәуірленсем оны көрерсің, тәуірленбесем, ендігі келгеніңде не қылсам да қалмаймын!» деген сөзді айтты. Біраздан бері сырқаты өзіне ауырлаған сықылды көрініп, түні бойы жөтеліп шығатын Айбала, бүгін түнде кірпік қаққан жоқ. Жөтеліп отырып, оның түні бойы ойлаған ойы: «Сал жігіттен (Темірбекті ол Сал жігіт дейтін еді) неге қалдым. Осындай есім барда әжемнің қолына барғаным жақсы еді. Ертең олай-пұлай боп кетсем, еркеме қиын болады-ау!»

Бұл үйдің бұлай күйзелушілікке ұшыраған себебі былай: 1913 жылы Петербургтен қайтқаннан кейін Итбай Балтабекке: «Қарындасын маған берсін» деп кісі салды. Бұл сөзге Балтабек ыршып түсіп, маңына жолатпағасын, сыпайы сөзге көнбейтінін көрген Итбай мықтылық айтып қорқытты. Итбаймен ұстасуға белі шыдамаған Балтабек Итбайдың «елшілері» соңынан қалмай мазалай берген соң, қайысып бір келіп «бұны қайтеміз?» деп Кенжетайға ақылдасып еді:

– Қорықсаң Ботагөзді өз қолыма бер,– деді Кенжетай,– мен жер жүзінде тірі жүріп, қарындасымды оған бермеймін.

Кенжетайдың сөзі Балтабекті қайтадан қайраттандырды.

Қайысқан Балтабекті Кенжетайдың қатайтқанын Итбай естіді. «Өзін көндіріп көріңдер» деп Кенжетайға да «елші» жіберіп еді, Кенжетай көнбеген соң, ерегіскен Итбай ұрыларын жұмсап, жақын қаладан жылқы алдырды да, Кенжетайдың қорасына жасыртып, жылқы иелерін үстінен түсіртті. Сол пәлемен Кенжетай ұсталып, сотталып айдалып кетті.

– Мен жазықсыз кетіп барам,– деді Кенжетай, жөнелтерде амандаса келген Балтабекке,– тірі болсам бір келермін. Егер осалдық қып Ботагөзді Итбайға берсең, менің қас дұшпаным сен боласың, алдымен сенін, қаныңды ішем.

Інісінің ақылын алған Балтабек тағы да «елші» салған Итбайға баяғы жауабын қайтарды. Бұрынғыдан жаман өшіккен Итбай ұясын бұзайын деп, ең алдымен Балтабектің үйін күйдіртті. Одан кейін, жалғыз сиырын ұрлатып жойып жіберді.

Күн көрісі күйзеушілікке ұшыраған Балтабек, Бурабай қаласына жақын жердегі консерв заводына көшіп кеп жұмысқа түсті.

Оған, міне, екі жыл. Содан бері тұратын орындары – жүз шақты үйлі жан бірге тұратын ұзын, кең барақ. Айбала көрінер көзге осы барақтан ауырды: бұлардың төсегін салған тұстағы терезе сынып көпке шейін шынысы салынбай жел гулеп тұрушы еді. Өткен қыстың басында бір күні үскірік суық болып Айбала түнде тоңып қап, содан ауырып еді; ауру алдында тымау сықылды боп жүрді де, артынан асқындап жөтел пайда болды.

Балтабекпен бірге Айбала да бойнада жұмыс істеп, сойған малдың ішек-қарнын аршысушы еді. Сол жұмысты, ол тықылдап жөтелін жүрсе де, қыстың аяғына шейін істеп, апрель айында жөтел үдеп, төсек тартып жатты. Сол жатудан әлі бас көтерген жоқ.