Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

дегендей, түптегенде Тұяқ балаларының ең оңдысы сол жаман болып шықты. Өзгелері қолынан келмейтін ерлік істеймін деп басын жұтты, жаман Темірбек мына алтын заводына барып жұмысқа түсіп, шешесін асырап түр. Іштегі сезім толқынының қатты екпінімен, Асқардың аузына келген сұраулар ерніне ілекпей, жаңқадай қалқып кете берді. «Нанайын ба, нанбайын ба?» деп ойлады ол. Бір кезде туғанындай жақын болған сүйікті семья, мынадай апатқа ұшырағаны оған қатты батты. Сұрауға өтірік жауап берген Бүркітбай, Асқардың кескініне қарап еді, қабағы түнеріп, кескіні бұзылған тәрізді екен. Бүркітбайдың жүрегін басқан өтіріктің шаңы, Асқардың бетіне қонғандай, ол оны аяп, шынын айтуға бір ойлап тұрды да, артын ойлап Итбайдан бата алмады. Сонда да, Асқардың қасына енді ерсе, сыр айтпауға болмайтын сияқтанған соң «Ас пісті, тез қайт!» деп өзі кетіп қалды.

4

Асқар Итбайдың үйінен шығып, Шалқарға қарай беттегенде, солтүстік күнбатыс жақта аспанда белдеулеген Көкше, көк йен жердің астасқан тұсына шөккен көктемнің қара сұр бұлт сықылданып тұр еді. Шалқарға жеткен кезде, қызған күннен күн дария боп толқыған сағым, Көкшенің етегін толқынына бөлеп, мұнартқан басы теңіз үстінде алыстан жүзіп келе жатқан ұлан-байтақ, үлкен кеме сықылданды. Сағымның ұлан-асыр теңізінде толқынға көміліп жүзіп келе жатқан кеме сықылды Көкшені көргенде, оның есіне: Абай аударған Лермонтовтың «Парус» деген өлеңі түсті:

«Жалғыз жалау жалтылдап,

Тұманды теңіз өрінде.

Шет жерде жүр не тыңдап,

Несі бар туған жерінде.

Ойнақтап, толқып, жел гулеп,

Майысар діңгек шақырлап,

Ол жүрген жоқ бақ іздеп,

Қашпайды бақтан бойды ұрлап,

Астында дария – көк майдан,

Үстінде сәуле – алтын күн.

Қарашы, бүкіл құдайдан,

Сұрайды дауыл күні-түн...»

«Не деген тамаша сурет!– деп ойлады ол.– Шіркін, Абай-ай, ақынсың-ау! Арқаның шелінде, Шыңғыстың тасында өсіп, өмірінде теңіз көрмесең де, шарықтаған ақындық қиялың теңізді ұшып тапқан екен!»

Бүркітбайдың Ботагөз туралы, оның үйі туралы айтқан сөздері Асқардың көз алдына қары жапалақтаған қыстың боранды суық күніндей елестеді. Оның манағы алтын күндей ашық үмітін, қайғының қара бұлты торлады. Осы кезде Асқардың ойын еліктіргендей, Көкшенің басына түтіндене қара бұлт шөгіп, содан сескенгендей таудың етегінде еркелеп ойнаған сағым тау жақтан қашты. Әлгінде, теңіздегі кемедей сағым үстінде қалқыған Көкше, сағым тарағаннан кейін, Асқардың көзіне өртке ұшыраған, бүлініп, күйіп жатқан бір зор үйге ұқсады.

Көкшетау, Қызылжар елдерінің көктем, жаз мезгілдерінде «амал» дейтін күндері болады. Ол күндерде: күннің көзі таңертең қайнап шығады да, түске шейін жердің жүзін шыжытып жібереді. Жылқыға бүгелек, сиырға сәйгелді тиіп, малдың мазасы кетеді; жан-жаққа шапқылап, барқыны бар сулы жер іздеп, көлге, өзенге паналайды. Бұл кезде аздап үрлеген ыстық желді ол елдер – «аңызғақ» дейді. Үйге кірген аңызғақ адамның өңешіне жармасып, түкірігін кептіріп, тамағын құрғатады, адам қымыз ішсе «ақ таңдай» боп, тамағына қақырық қатады, аңызғақта адамның шөлін қандыратын жалғыз ғана қаймақ құйған қою шай.

«Шай,

Шай ішсем көңілім жай,

Әттең, ақшасын бергенде –

һай-һай-һай!»–деп өкінеді ол кезде шайы жоқ кедейлері. Осындай сәйгелді, бүгелекті аңызғақтың артынан ол елдер нөсерлеп құйып өтетін жаңбыр күтеді. «Көктемдегі бұлт көңілшек». Ілуде бір күндер болмаса, көктем кезінде аңызғақтан аңсасы кепкен адам мен айуандарды түстен кейін салқын ауамен сусындатын жауып өтпейтін күндер аз кездеседі.

Аңызғаққа шыжыған Асқардың да аңсасы кеуіп, ақ таңдай бола бастағасын ауылға беттеді.

Асқар үйге кірсе, Итбай түндікті жапқызып, іргені түргізіп, төрт қабат шыт көрпенің үстінде екі жастыққа шынтақтап, дамбалшаң, жалаң аяқ, көйлекшең, жалаң бас шай ішіп отыр екен. Қасында бәйбішесі Асылтас аяғын сипап отыр, тоқалы – Жамал шай құйып отыр. Итбайдың бет-аузын тер басқан.