Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Не болды?–дегенше болған жоқ, басына бір зілдей ауыр нәрсе сарт ете түсті. Жасқанып, еңкейген Асқардың беліне зілдей ауыр, қылыштай өткір нәрсе тағы да сарт ете түскенде, белі үзіліп кеткендей көрінді. Ол есінен танып қалды. Бұл не екенін, одан әрі не болғанын ол білген жоқ. Шала-шарпы есі бар оның құлағына қою қараңғылықтан естілген үн:

«Алып жүр иттерді! К,осқа апарып өлтірейік!»

Аздан кейін есін жинаңқыраған Асқардың сезгені: жеккен аттарын салт біреулер жетектеген, біреулер жеккен атты екі жағынан да қабырғалап сойып келеді. Жолсыз жермен шапқандығынан доңғалақтың табаны анда-санда жерге бір-ақ тиеді. Арба секірген кезде, үстіндегілер түсіп қала жаздайды.

Біраздан кейін Асқар есін жинады да, арбадан басын көтерді. Беті дымқостанған, қолымен сипап еді, желімденген бірдеме қолына тигесін «ә, басымның қаны екен ғой» деп жорыды ол. Төбесін сипап көріп еді, басына біреу артық бір бас жамағандай, қос жұдырықтай боп ісіп кеткен, қол тигізбейді. «Арқам не болды екен?» деп қол апарайын деп еді, қолы жақындай алмады. Удай ашып, ешнәрсе тигізгісі келмей тітіркеніп тұрған бір арқа. «Не пәле болды? !»

«Маңайымда не бар екен?» деген оймен шапқынмен келе жатқан арбаның екі жағына қарап еді, қатарласа екі салт шауып келеді екен. Аттардың да екі жағынан жарыса шапқан екі кісі. Арбаның артында да аттың дүбірі естіледі.

– Мына бір неме басын көтерді, арбадан түсе қашпасын?!–деді салттың біреуі.

– Тапсырып жіберсейші бірді, тырп ете алмайтын ғып!– деді екінші.

«Тағы да ұрады екен?» деп Асқардың зәресі ұшып кетті.

– Уа, қайтесін соны ұра беріп?– деді біреуі,– қолыңды ауыртып! Қосқа апарайық. Содан кейін бір жөні болар.

Жол тосқан кім екенін, не хал болғанын біле алмаған Асқар, белі мен басының ісігі сыздап, қиналып отыр еді, қалын, қарағайдың арасынан көзіне жылтыраған оттың жарығы шалынды. «Бұл не?»

Көп кешікпей жылтыраған отқа жақындады. От әр жерде лаулап жанып жатыр. Оттардың қасында қостар, ереуілдеген адамдар.

– Уа, бұларың кім?– десті ереуілдегендер.

– Кім екенін өзіміз де білмейміз, әйтеуір, жақсылыққа жүрген адам емес. Жүрісі суыт. Түнделетіп қалаға тартып барады екен, әкеңнің аузын... Құдай қолға түсірді. Бәлемнің сазайын да бердік.

Жан-жағына қараған Асқарға қалын, қарағайдан адам кәп сықылданды.

– Сұрайықшы әзінен, кім екен?– десті арбаны қоршаған топтан біреулер,– уа кімсің, әй?

– Санақшымын,– деген сөз түсіп кетті, қорыққанынан тісі тісіне тимей сақылдап, денесі қалшылдаған Асқардың аузына.

– Солдат алардың алдында әдейі жігіттердің есебін алуға Омбыдан шыққан қазақтар бар деп еді. Солар екен ғой!– десті жұрт дуылдап.

– Олар болса, иттерді теріс қаратып бауыздау керек!– десті топ.

– Бауыздап, қолыңды қандандырып қайтесің,– десті біреулер,– қылғындырып мойнынан ағашқа аса қою керек...

– Не бар, ендеше, тұратын?–деген дауыс ду еткенде, әлдекімдер Асқарды арбадан жұлып та алды. Денесінің әр тұсынан жабысқан қолдар оны жан-жаққа кергілеп көтере жөнелгенде, «енді өлдім» деп ойлаған ол:

– Оу, жұрт, мен Асқар Досановпын... учитель... Итбай аулындағы!..– деді үрейлі бар даусымен.

– Асқар?!. Босатыңдар?..–деген әйел даусы сап ете қалды Асқардың құлағына... Ботагөз даусы сияқтанып кетті...

– Босат, босат!..– деп әйел қалын, топты кимелеп жақындай берді, топ жарылып жол бере берді...

Жол бергенмен, босата қоймаған топтың қолынан Асқарды «босат, босат!» деген ентіккен ащы үнді әйел жұлып алды... Асқар талықсып кетті...

4

Долырып ісіп кеткен көзін ол сығырайтып әрең ашса, таң сібірлеп келеді екен. Аспанды қоршаған қалың бұлт жөңкіле көшкен бетінде аздап сіркірейді... Төңірегіне көз тіксе, тұнжыраған қалың жұрт... Бәрі де ояу, бірақ бәрінде қимыл бар да, дыбыс жоқ!.. Өз жанына енді қараса, тұнжыраған қалың топтың бірі боп, буынып-түйінген бір жас адам отыр!..