Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Қазір көрсең танымайсың оны,– дейді Ботагөз Асқарға,– қазір ол ой-санасы өскен дыңдай ақылды адам. Амантай тобын басқаруда көп еңбек сіңіре бастаған Гроза жуырда ғана сәтсіздікке ұшырап, бір провакатор оны полицияның қолына алдап түсіріпті. Амантай бұған қатты қайғырады екен. Мына топта темір ұстасы Сенька, фельдшер Потапов Ягор және бірнеше орыс солдаты бар, екі-үш татар солдаты бар, бірақ олардың Гроза мөлшерінде айтар ақылы жоқ.

Ботагөздің өз жайы да Асқарға бұрын көргенінен әлдеқайда ерекше сияқтанды. Бойы да, ойы да еркін ержеткен сияқтанды Асқарға. Мына топта, Гроза жүргізген саяси үгітті одан терең ұққан кісі жоқ тәрізді. Онысы Асқарға заңды да көрінді. Жобасын байқаса, ауыр азаптың ішінде күн кеше жүре Ботагөз көп кітап оқып, білімін тереңдетіп алыпты. Бірақ Грозаны көргенше оның оқығаны әрқилы жазылған романдар екен. Аз күн серік болғанда, Гроза оның басына бірталай саяси ой құйып тастапты, ол ойды Ботагөздің әрі жас, әрі зирек миы оқыған, саналы көзбен қабылдапты. Соз түріне қарап, Асқар оны саяси көзқарас жағынан өзінен де жоғары қойды,– идеясы ашық, саналы большевичка есептеді.

Көп кеңестің түйіні бір ғана сұрауға кеп тоқталды: «не істеу керек?» Қазақ қана көтеріліп патшаны түсіре алмайтынына көтерілген топты бастаушылардың көзі жететін сияқты. Грозадан, Амантайдан, Ботагөзден, олардан кейін Асқардан естулерінше, патшаны түсіруге орыс халқының ғана әлі келеді, «бірақ қашан?»

«Ендігі ақылшымыз осы» дегендей төне қараған көп көздің, бұл сұрауына Асқардың берген жауабы – «бері салғанда Қызылжар мен Омбы ғана, әрі салғанда Петроград қана бере алады бұл сұраудың жауабын!»

Амантай боп, көпшілік боп, Асқардан тез арада, Қызылжарға, одан асса Омбыға, тіпті болмаса Петроградқа барып, ақыл алып қайтуын өтінді. Асқар жүрмек болды.

Ақыл осыған құйылғаннан кейін Амантай, қасында Асқар мен Ботагөзді ғана қалдырып, өзгелерді таратты.

– Ал, балалар,– деді ол, оңаша қалғаннан кейін,– кең отырып айтатын сөздің тынысын мына қыспақ заман тарылтып тастады. Келте қайырды деп кіналай көрмеңдер, қарақтарым!.. «Ұлы сөзде ұяттық жоқ» депті аталарымыз: ұялсам да айтайын, көп уақыт аңсап көріскен екеуіңе мен бата бергелі отырмын.

Күн қатып қуқылданып жүрген Ботагөздің бетінде қан ойнап қызара қалды да, төмен қарай қойды.

– Жөн сөз айтасыз, ағай,– деді Асқар.– Рақмет, аталық мейіріміңізге. Бірақ уақыт көтере ме бұл қуанышты ұсынысыңызды ?

– Бота бұл топта әйелден жалғыз,– деді Амантай,– және, ертең, жаман айтпай жақсы жоқ, арпалыс заман басталып кетсе, әйелге қиын да бола ма деймін...

– Нағашы ата,– деді Ботагөз ширақ үнмен киліге кетіп,– бұл сөзіңізге қосыла алмаймын мен!..

– Қай сөзіме, қарағым?–деді Амантай түсінбей.

– Мұндай арпалыс шақта қару асынып, ерлердің қатарында майданға шыққан талай әйел бар. Мына Асқар балаңыз біледі: Франция деген елдің Жанна д’Арк деген батыр қызы болған, орыстың Надежда Дурова деген батыр қызы болған...

– Рас,– деді Асқар,– екеуі де арпалыс күндерде ерекше ерлік көрсетіп, ұлы екі елдің тарихында аттары мәңгі сақталған.

– Олар мінген атқа мен міне алмаймын ба?– деді ол Асқарға қарап,– Олар асқан қаруды мен асына алмаймын ба?..

– Әрине, асына аласың,– деді Асқар.

– Ендеше сөйтем мен!..

Амантай үндемей қалды. Екі жас одан жауап күтті. Ескілік ұғым басынан түгел шығып болмаған Амантай, Ботагөз ерлік сөздің шетін шығарғанмен, әйелден жауынгер болады дегенге ұйып отырған жоқ. «Жаугершілікке қатынасса,– деп ойлап отыр ол,– Асқармен бірге қатынасар, әйтпесе, көп еркектің ішінде жалғыз қыз не бітіреді».

Бұл ойын ол тіктеп айтпай, өз ырқына Ботагөзді еппен көндірмек болды.