Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Ботагөз сияқтанып кетті бұл адам Асқарға... «Бота!..» деген сөз оның аузынан шыққанша, ісік жапқан көз сызығымен жас та төгіліп кетті...

– Я, Асқар, мен Ботаң!– деген әйел даусы ширақ, жинақы шықты. Әлдекім Асқардың іскен жасты көзін жұмсақ орамалмен сүртті... Ол көзін сығырайта тағы ашты... көзін сүртіп отырған Ботагөз!..

Есін аздап жинаған Асқар, жоғалған Ботагөздің ойда жоқта табылуына емес, оның сұрланған жинақы кескінін бұзбай сақтауына қайран қалды...

Сүйемелдесумен әрең көтерген денесін Асқар шамалап көрсе, түндегі таяқтан күп боп ісіп кеткен... Бет-ауыз да, бас та сондай, жалқылдаған ісік...

Оның кім екенін білген қалың топтан әркімдер «обал болған екен!..», «бұны қайтеміз...», «ісік ішіне түсіп кетпесін...», «емдеу керек!..» деген сияқты мүсіркеу сөздер айта бастап еді:

– Оу, жұрт!–деді Асқар, бар күшін жинап,– ешкім де айыпты емес бұған. Айыпты біреу-ақ, ол – патша!..

– Рас!–деп, ду ете түсті топ...

– Бір кісінің жарасы түк те етпейді,– деді Асқар,– ол не жазылар, не өлер, одан құритын дүние жоқ. Мәселе мұнда, көптің жарасында – сол жараны жазуда!.. Ауыр ойдан ба, ауыр ісіктен бе,– Асқардың дыңылдаған басы айналып, көзі қарауытып кетті...

– Су!.. Су!..– десті, оның талықсып бара жатқанын көрген жұрт...

Асқар енді көзін ашса, кішірек шөп күркенің ішінде жатыр. Мезгіл күндіз... Басын әлдекім шүберекпен шандып байлап тастапты, қасында Ботагөз отыр. Бұл жолы оның сөзі ширақ шықты:

– Бота!–деді ол.

– Әу, Асқар!– деді Ботагөз өңін әлі де қалпында сақтап, демін ғана ауыр ап.

Аздан кейін білсе, осы топта жүрген орыс фельдшері Асқардың басындағы, денесіндегі таяқтан түскен ісікке ем жасап, байлапты. Түнде бұл топта жоқ Амантай, жолаушылаудан жаңа ғана кепті. Аз сөзбен ғана айрылғаннан бергі өткен-кеткенін түсіндірген Ботагөздің қазіргі өз жайы – осы қалың, топтың штабында хатшылық екен. Асқар да жайын Ботагөзге қысқаша ғана айтып, Амантайға тез жолықтыруын өтінді.

Шөліркеп қалған Асқар сусындағанша, Амантай келіп те үлгерді. Жалпы жобасы сақталғанмен, оның киім киюі де, бет бейнесі де, соз әлпеті де бұрынғы Амантай емес. Қазір ол бұрынғыдай олпы-солпы қазақ киімінде емес, орысша ықшам киініп, тас-түйін боп буынып алған!.. Қазір онда бұрынғыдай қаудиған қалың ұзын сақал жоқ. Қарабурыл тартқан сақалын ықшамдай кесіп, иегіне бір-ақ тұтам ғып қойыпты. Соз әлпеті тіпті ықшам,– өзі аз сөйлейді. Асқарды көбірек сөйлетеді, аз сөзінің көпшілігі – Асқарды сынай берген сұрақтар, сонысына қарағанда, әуелі қандай ойлы адам екенін біліп алғысы кеп отыр. Оның бұл сыны төрт-бес күнге созылды. Оған дейін Асқардың жарасы да жеңіліп, басының, денесінің ісігі қайта бастады. Жұрттың қимылына, сөзіне қараса, тасуға беттеген өзендей жоғары көтеріліп келеді, көтеріліп келеді... Тасымай қояр түрі жоқ оның... Бірақ қайда ақтарылады тасыса?–Оны білер бұл топта ешкім жоқ... Бұлдыр болса да, бұл топтан болашағын болжайтын Амантай ғана сияқты.

Сібірде айдауда жүріп орыс большевиктерімен танысқанын Асқардан ол сырласа келе жасырған жоқ. Патша үкіметінен оның тірегі – байлардан құтылмай, еңбекші көпшілікке жарық жоғын, жолыққан большевиктері Амантайға берік ұғындырыпты. Патшаны құлатуда ең зор күш – орыс халқы екенін де Амантай жақсы ұғыпты. Бірақ, сол ұлы күш қашан, қалай көтерілетінін, сауатсыз Амантай шамалай алмайды екен.

Соңғы үш жылдың ішінде айдауда боп, бар өмірін қаладан алыс көшпелі елдің ішінде өткізген Асқар да Амантайға түйін боп жүрген мәселенің жауабын тауып бере алмады.

Осы арада Петька Грозаның аты кеп шықты. Ботагөздің айтуынша, ол баяғы Андрей Кулаковтың үйінде жүретін батырақ – Антон екен. Жүріп жатқан соғыс алдында ол солдатқа алынады да, Ботагөздің айтуынша «майданда большевик боп, ел арасында саяси жұмыс жүргізу үшін қашып келеді».