Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Қашып кеткен.

– Кім айтады?

– Жылқыбай...

«Неге өтірік айтасың?» деп Жылқыбайды біреулер қамшымен тартып өтіп еді.

– Тимеңдер!–деді Амантай,– қайтесіңдер мұны ұрып? Біреулер: «тауып бер!» деп, Итбайға қарағандарды түгел сабады. Сонда да олар айтпады.

Амантайдың бар ынтасы – Итбайды табуда. Не жерге сіңіп кетпесе, не көкке ұшып кетпесе аулынан ешқайда кетпеу керек. Жан-жаққа тығыла қоятын берік орын жоқ. «Осы ауылды тегіс тінтіңдер!» деді Амантай жігіттерге.

– Тізімді табайық!– деп Қожантай жұртқа жар салып еді, «бәсе керегіміз сол еді ғой, іздейік тізімді!» деп біраз кісілер алданғанмен: «тізімі құрысын, оны осында қойды деймісің, жоғалтып жібермей, болысты табайық!» деп, көпшілік тінтуге кірісті.

Сиқым үйінің алдына Амантай мен бірнеше кісі жетіп барғанда, Бүркітбай манаты орнында әлі тұр еді.

– Неғып тұрсың?–деді Амантай оған.

– Итбайды күзетіп тұрмын.

– Қайда ол?

– Осы үйдің кебежесінде.

– Түсіңдер, жігіттер!– деді Амантай,– алып шығыңдар!

Жігіттер аттан жапыр-жұпыр түсе қалғанда, Бүркітбай үйге олардан бұрын еніп кетті.

«

Өзім алып шығайын» деп ойлады ол.

Ашумен кірген Бүркітбай таңған кебеженің жібін тартып қалғанда, үзіліп кетті. Содан кейін ол, оң аяғының бар пәрменімен кебежені теуіп кеп жіберіп еді, қиыны қашқан тақтайлар быт-шыт болып ұшып-ұшып кетіп, қабығы жарылған жұмыртқадан шыққан балапандай, Итбай шоқиып отырды да қалды.

– Бүркітбай!– деді ол жылап жіберіп,– бауырым, тық мені, сақта!..

– Кір менің к... әкеңнің аузын!..– деді Бүркітбай Итбайдың жағасынан шап беріп алып.

Бұл сөз Итбайға жайдың оғындай тиді. «Бұл қалай?» дегенше болған жоқ, Итбайды Бүркітбай қаңбақтай орнынан жұлып алды.

Осы кезде үйге опыр-топыр кірген жігіттер, Итбайға ұмтылып қамшыны жаудыра бастап еді:

– Тартыңдар, қолдарыңды!– деді Бүркітбай айнала, адырая қарап,– сендерсіз менің өзім де жететінмін!.. Жігіттер тоқтай қалды.

«Ә, жарайды,– деп ойлады, көзіне өмір елестеген Итбай ішінен,– дұшпан көзі ғып тұрғаны екен ғой».

Жігіттерге қарамастан Бүркітбай Итбайды есік алдына өлімтік қойдай дырылдатып алып шықты. Жайшылықта бір кісідей қаруым бар деп ойлайтын Итбай Бүркітбайдың қолында жаулықтай желпілдеді.

Есік алды иін тірескен халық екен.

– Қайсың еркексің!– деді Бүркітбай айқайлап,– тарт мына итті.

– Әкел бері!– деп ат үстінен қолын созғандардың, арасынан біреуі атын тебініп, үндеместен кеп, тұзақтап алған шылбырын Итбайдың мойнына салып жібергенде, «Бұл кім?» деп Бүркітбай қараса– Темірбек екен.

Шылбыр Итбайдың мойнына ілеккенде атын тебініп, тарта жөнелген Темірбекке Бүркітбай қадала қарап еді, беліне қыстырған ақ балтаның жүзі жарқ-жұрқ етті. Көкпар тартқандағыдай, жұрт оның артынан сатыр-күтір шаба жөнелді.

Бүркітбай жан-жағына қараса, аты жоқ, жалғыз қалып барады екен. Итбай үйінін, мүлкін талап алып жатқан жаққа қарай жүгіріп еді, қаңтарулы біраз аттар тұр. Шетіндегі біреуіне міне салып бұ да Итбайды алып қашқандардың артынан төпей жөнелді.

Жұрт ойыса шауып, алды бір кезде ошарылып тоқтады. Астындағы атын борбайлап, шоғырланған жерге Бүркітбай келсе, Итбай шала-жансар сұлап жатыр екен. Үстіндегі киімін, денесін жер айырып тастаған. Айнала қоршаған жұрт Итбайдан қорыққандай, аттан түспей көздерімен атып тұр. Жұртта үн жоқ... Итбайдың қасында жаяу тұрған жалғыз – Темірбек. Оның бір қолы Итбайдың мойнындағы тұзақта, бір қолында көсілте ұстаған балта.

– Уа, жұртым!..– деп ыңырсыған дауыспен бір кезде Итбай сүріне-қабына, қолымен жер тірей, басын көтере беріп еді, Темірбек қылқындыра тартып тұрған тұзақты босатып жіберді.

«Дәмдес болған шіркіннің жаны ашып кетті-ау!» деп ойлады әркімдер. Сол кезде аттан секіріп түсе қалған Қожантай:

– Сазайы берілді!– деді айқайлай сөйлеп, Итбайға ұмтылып,– жанын қияйық шіркіннің, мұсылман баласы ғой. Мұның қасықтай қанына қайсымыз тоямыз.