Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Құрысын бұл өмір!– деді Ботагөз шал кеткесін дауысын шығарып, жылап,– Анна Каренина осындай қиянат дүниесінің ызасына шыдамай поезға түсіп өлген еді. Ендігі өмір құрысын! Өлгеннен басқа қызық жоқ!

Өлуге бел байлаған Ботагөз өзін шахтада өлтіруге жарайтын құрал іздеп, жан-жағына алақтап аз тұрды да:

– Жоқ!– деді өзіне өзі бір кезде,– бұл шахтада өлсем мені жан білмейді. Тым болмаса «Тұяқтың қызы өліпті...» деген артымда атақ қалсын. Көзге түсетін жерде өлейін.

Оның үйінің алдыңғы жағында, кішірек томарлы көлдің жағасында қарағайлар болатын. Соның біреуіне асылып өлейін деген ойға келген Ботагөз, «Анна Каренинаның» Каренина поезға түсіп елетін беттерін жыртып ап қалтасына салды да, шамын алдына ұстап тысқа шықты.

Бұл шыққан кезде күзетші шал түрегеп, жан-жағына алақтап қарап тұр екен.

– Қала жақтан күбір шығады,– деді шал Ботагөзге,– тез жөнел, шырағым, ұсталып қаларсың.

– Бала-шағаңның игілігін көр, ата, қош!–деп Ботагөз жылдамдата басып қалаға кіргенде, панармен шахтаға қарай кетіп бара жатқан бір топ адамды көрді. «Солар» деп ойлады ол.

Ботагөз үй-үйдің арасымен келе жатып, бір үйдің есігінің алдындағы арбада таң асып байлаулы тұрған аттың қыл шылбырын шешіп, қолына алды да, тура қарағайға тартты.

Көлдің жағасына тырбиып сирек өскен қарағайдың ішіне кірген Ботагөз қисықтау біреуіне өрмелеп шығып, шылбырдың бір ұшын тұзақтап мойнына салды да, бір ұшын қарағайдың имек бұтағына байлады. Бұл істерді істегенде өмір оған көк тиын күрештей қымбат көрінген жоқ. Жібін ыңғайлап алғаннан кейін ол екі қолын арқасына айқара ұстап, төмен қарай қарғыды.

Денесі қисық бұтақтан салбырап, мойны тұзаққа қылғынган кезде Ботагөз жанталасты. Бұл кезде таң сіберлеп атып, Көкшетау жеріндегі сол мезгілде сіркіреп сапырылатын бұлт, күншығыс жағы шығар күннің сәулесіне қып-қызыл боп боялып астан-кестен, бұрқан-тарқан көшіп барады екен. Кеңірдегі қылғынғаннан кейін шарасынан шыққан Ботагөздің көзіне дүние қызық, өмір тәтті көрінді. Өмірді қимаған ол, жалма-жан мойнындағы қылтұзақтың салбыраған бауына жармасып, жоғары көтеріліп дем алам ба деп еді, денесін көтеруге қолының әлі келмеді. Бірдеме ілігеріме екен деп аяғын тыпырлатып еді, ешнәрсе ілікпеді..

2

Қызылжарға барып, одан Омбыға барып, большевиктер ұйымын таба алмаған Асқар, Омбының қалалық управасындағы танысы арқылы, қолына Петроград барып қайтатын документ түсіріп тығыз жүріп кетті.

Петроградқа жетіп, Смирновты іздеп барса, Сібірге айдалып кетіп, сонда өлген екен. Булатов та сол 1913 жылы Асқармен бірге тұтқынға алынғаннан кейін, Сібірдің Туруханов өлкесіне жер аударылып, Сталинмен бірге болыпты да, биыл көктемде қашып кепті. Ол қазір жасырын атпен, саяси қызметте екен.

Булатовпен де, ол арқылы Петроградтың сол кездегі басшы большевиктерімен де сөйлескен Асқар, Россияның жалпы саяси халін ұқты, революцияның өрті дауылдап келе жатқанын көрді.

Большевиктер оған қазақтың еңбекші көпшілігінің көтерілісін басқаруды, ол көтерілісті, дауылдап келе жатқан пролетариат революциясына ұштастыруды тапсырды. Сол тапсырмамен қайтқан Асқар суыт жүріп, ел шетіне жетіп еді, Амантай қолының Итбайды өлтірген хабары, одан көтерілісті басуға шыққан жазалау отряды Амантай тобын қамап алғандығы естілді.

Асқар Ботагөзді сұрастырса, ол әлі «Степнякте» екен. Оның не халде екенін естіген Асқар жасырынып барып, ертіп ап, ретін тауып Амантай тобына қосылуды мақсат етті.

«Степнякке» ол түнделетіп салт барған еді. Күндіз баруға, я түнде болса да арбамен барса, көзге түсіп, білініп қалармын деп қорықты. Итбай тұқымы оны да іздейтінін естіді. Ботагөзді мінгізіп кетуге, бір салт атты жетекке алды.

Сүйтіп, түнделетіп сапар шеккен Асқар завод маңайына келген соң, шахталардан шығарылған тау-тау балшықтарды аралай, қаланы жиектей келе жатып, Ботагөз асылған ағаштың тұсынан дәл асылар кезде келіп шықты.

– Асқар!– деп дауыстап барып, қисық ағаштың бұтағынан қарғыған еді Ботагөз.