Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Ал жігіттер!–деді Амантай таудың, тасқа қадаған сабын суырып, шыңнан түсуге ыңғайланып,– күн кешкіріп қалды. Сонау бір қырдың астында көгалды жер болушы еді. Соған барып түнейік. Бүркітбай, сен жылқы жаққа бар. Қоналқы жаққа қарай айдат жылқыларды. Түйелерді Темірбекке бер, сол жетектесін. Қолайымен сиырларға да бақташы тап. Қару-құралға, Сенька, сен ие бол!

Көтерілісшілердің Байсақал тұқымы бар, басқа байлар бар – барымталап алған малы: он мыңдай жылқы, мыңға жақын түйе, бес-алты жүздей ту сиыр мен өгіз, төрт-бес мың қой еді. Бүркітбай соларды жайғастыруға кетті. Биіктігі аташ бойындай жартастың текшеленген қырларына аяғын қадай басып, төмен түскен Амантай, атына ырғып мініп алды да:

– Ал, тарттық, Ереймен тауына!– деді.

– Тарт! Біз артыңда!– десті жұрт.

Ерейменге беттеп аттанған алғашқы екі күнде, артымыздан қуғыншы жетіп қалар деп, Амантай суыт жүргендіктен, семіз айғырлардан бесеу-алтауы ыстық күнге түтігіп өлді. Кенже туған құлындар болдырып, жүруге жарамады. Қара мал тіпті кейін қалды.

– Бұл жүріспен отырсақ, малдың көбі қызыл май боп бүлінеді. Жан-жаққа шалғыншы сала отыра, алдымызға қарауыл, артымызға тосқауыл қоя отыра, енді малдың жайына қарау керек десті жұрт.

Бұл сөз ақылына қонған Амантай малдың бабына қарап, күн ысыған соң қозғамай, таң салқынымен, кешкі салқынмен көшіп, түнде малды да, жігіттерді де ұйықтатып, күніне жақсы бір көштік жерден артық жылжыған жоқ. Бірақ мықты атпен, сенімді жігіттерден сайлап алып қарауылды, шолғыншыны, тосқауылды мықтап қойды. Тосқауыл артында бір кеш жер қалып, қарауыл алдында бір көш жер жүріп отырып, шыңдауыл қос маңындағы биікке шығып қарап, шолғыншылар екі қанатты айнала, бір көштік жерді күнінде әлденеше рет ,орап шолып отырды.

«Қай жақтан жау кеп қалады?» деп сескенген ет жүрек, бірер күннен кейін жасанған жау кездесе қоймаған соң басылды.

– Әйтеуір жылқының бабына қарап айдайтын болғасын,– десті жігіттердің кейбіреулері,– биені қосақтап, жолшыбай қымыз іше отырайық.

– Ноқта, желіні қайдан табамыз, көнек, торсық та жоқ, ашытатын қор да жоқ,– дегендер болып еді, Амантай қарсы болмағаннан кейін оның бәрі де табылды. Тіс қаққан сақа жігіттер бұл жайды күні бұрын ескеріп, желі, ноқтаны елден ала шыққан екен.

Қымыз да, ет те, өзге тамақ та болып жатты. Жүре бара қару-құрал да қосылуға айналды. Сенька «темірдің тілін білетін» жігіт екен. Мылтықтың ұңғысын қолдан құйып, ішін қолдан бұрайтын өнер шығарды ол. Оқ құятын қалыпты да ол қолдан жасады. Оның бұл өнерін көрген соң, Амантай оған көшпелі көрік жасап, қару-құрал істеуіне бір топ адам бөлді.

Әскерлік өнерден хабары жоқ Амантайға бұл мәселеде ақылшы болған – фельдшер Потапов.

– Егер,– деді :ол Амантайға,– патша әскерімен соғысар күн туып қалса, жапа-тармағай сапырылысып қамшы соғатын ауыл төбелесіндей болмайды ол. Оған әскерлік айла-әдіс керек.

Одан әрі Потапов Амантайға әскерлік қосын қалай бөлінудің, соғыс өнерін қалай үйренудің әдісін айтты.

– Бұның бәрі ойға қонады,– деді Амантай,– бірақ үйрететін кім соны?

Потаповтың тілі ғана болмаса, әскерлік ойынды бастауға білімі жоқ екен. Бұл топқа араласып жүрген қырық-елуден орыс пен татар солдаттарынан қалың топты басқаруға ешқайсысы жұлқынып шыға алмады. Аз адамды бөлімшені әрқайсысының үйреткісі келеді, көпті басқаруға жүрексінеді.

«Кім басқарады?» деген сұрау туғанда, көпшіліктің аузына Ташбулатов Тұхфатолла деген башқұрт жігіт түсе берді. Ол офицерлік курсты бітірген және соғыста болған екен. Майданда жараланып жазылғаннан кейін, демалысқа Көкшетау оязындағы Имантау станциясына келген; ол большевиктік үгіт жүргізем деп көзге түсіп қалады да, тұтқындалу қаупі туған соң тауға тығылып, біртіндеп отырып Амантай тобына қосылады.

Амантай оны үш себептен жақсы «өретін еді, біріншіден, өтірігі, жалғаны жоқ, шыншыл адал жігіт; екіншіден, патша үкіметіне, байларға қаны қас; үшіншіден, соғыста әскер басқарған жігіт,– ротаның командирі бопты.