Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Осы дауыс, сол ағашқа деңгейлеп келіп қалған Асқардың құлағына сап ете ғап, оған: «ойпырай, Ботагөз болмаса игі еді» деген ой кеп кетіп, ол атын тебіне ұмтылды. Жетектегі ат тартынып еді, Асқар оны тастай беріп, үйілген балшықтың арасынан шоқытып шыға келді. Қараңғыға үйренген оның өткір көзіне ағашқа салбыраған адам шалына кетті. Зәресі кеткен ол шауып кеп тоқтай қалса, асылған адамның аяқтары, әлі жаны барлығына куә боп, ербеңдеп тұр екен.

Адамның денесі салт кісінің қолы жететін жерде екен. Асқар жалма-жан қалтасындағы бәкісін алып, асылған жіпті қиып жіберді де, босаған денені құшақтай аттан түсе ғап, мойынды қия қылғындырған тұзақты кере тартып, жазып жіберді.

– Бота! Ә, Бота!– деді ол Ботагөзді енді танып, бетін бетіне тақап,– дыбыс берші!..

Күткен дыбысын Асқар жарты сағат кезінде әрең алды.

Оған шейін ол тек бүлкілдей соққан тамырдан ғана дәмеленді.

Есін жиған Ботагөзден сұраса, патша өкіметінің жазалаушы отряды Амантай тобының ойранын шығарып, қырғыннан, қашқаннан қалғанын тұтқынға алған.

Енді не істеу керек?

Бұл сұрауды берген Ботагөзге Асқардың айтқаны:

– Қазақтан көп жігіт майданға кетті. Өзін, естіген жолдасым Булатов айтып еді: «егер еліңдегі көтерілісті патша армиясы басып тастаса, сен майдандағы қазақ жігіттердің арасына кел де, саяси жұмыс жүргіз» деп. Сен ренжімесең, мен соған кетем.

Ботагөзден рұқсат алған Асқар, оны ертті де қауіпті адамдарынан жасырынып, Қызылжар жаққа жөнелді. Ол жақта оның Ержан дейтін нағашысы болушы еді, Ботагөзді ол сол үйге қалдырып кетпек болды.

3

Амантай тобының тарау тарихы төмендегідей жағдайда болған еді: Асқар Петроградтан оралып келгенше, Меңіреудің ну қарағайына паналап, қолымды көбейте берейін деген Амантайдың ниетіне оны аулауға шыққан патша өкіметінің, әскері жеткізбегені, бұл жақтан ауатын болған соң, Итбайды өлтіріп кетпек боп, ол ниетіне жеткенін жоғарыда баяндадық қой.

Итбайды өлтіріп, әрі Ереймен тауына қарай сырғыған Амантай, өзі құраған қосындыға әр елден топ бастап келген жігіттерді жинап алып ақылдасты.

– Бұл арада жатуға болмайтынын көріп отырсыңдар,– деді ол,– жан-жақтан келген хабарларға қарағанда, әр жерден солдаттар жақындап жүрсе керек. Көкшетауға келген солдатты бастап Итбайдың баласы Сарыбас пен інісі Елікбай келе жатыр деген хабар алып отырмыз. Мынау Шарлақты басып, Омбыдан солдат шықты деген шапқын келді. Біреулер Ақмоладан солдат шықты деп айтады. Арам өліп жүрмейік.

– «Алла дегенмен жан қалмайды»,– десті шеттен келген жігіттер,– жалбарынғанмен аяр жау жоқ. Тұрғын елдің жігіттері өздері біледі: ерсін, ермесін.. Ал, біз, мына шеттен келген жігіттер, үйден қанды торсыққа құйып шыққамыз.

– Ал, ел жігіттері, сендер не айтасыңдар?–деді

Амантай, өз елдерінің басты жігіттеріне,– біреудің көңілі үшін ерімеңдер. Мен үшін атқа мінбеңдер! Сөздің басын ашып айту керек: ешқайсың тойға бармайсыңдар. Ертең бастарыңа қиын күн туса, менен көріп жүрмеңдер. Басыңды оққа байлап атқа мінесің.

Дүрмекке еріп жүрген ақсақалдардың біразы Амантайды ақыл айтып тоқтатпақ болды.

– «Басқа келген пәледен, бастан құлақ садаға» деген,– десті олар,– бұл, елге түскен бір пәле. Патшаға кімнің әлі келген. Онымен арпалысам деп талайлар мертіккен. Болысты өлтіргендерің әнтек болды. Енді қолмен істегенді мойынмен көтеру «ерек. «Еркек тоқты құрмалдық» деген. Бірер азаматтың басын қорғаймын деп, артта қалған – еңкейген қарт, еңбектеген жастың көзінің жасы, мұрнының боғы, обал-жазығы мойындарыңда қалып жүрмесін. Тіл алсаңдар тараңдар, жарықтығым.

– Мен айттым, айтатынымды!– деді Амантай түрегеп.– Ал, мен атқа міндім, бозбала!.. Ергенің ер, ермегенің қал!

Аты байлаулы үйге Амантай жігерлі адыммен барды да, көкқасқа атқа мініп:

– Ал, Бүркітбай!–деді айқайлап,– мен сонау жотада көрінген жарқабақ тасқа барып ту тігем, әкел туды!..

– Ақсақал, ту әзір емес те,– деді Бүркітбай.

– Неге?