Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Прием дегенді кім көрген!– деді Ержан басын көтере түрегеп (Асқар да тұрды).– Адамның, иманы қасым болатын іс екен. Жаны қысылған жігіттер өздерін неше түрлі азапқа салған: саусақтарын балтамен шапқан, аяғының жілігін сындырған, көзіне біз түйреген жігіттерді көрдік. Приемщиктің алдында ауру боп көрінем деп иод, насыбай ішіп барып, аузы көпіріп құсып жатқандарды көрдік. У ішіп өлгендері де болды. Кейбір жігіттер әдейі Есілдің суына батып өлді. Азан-қазан жылау. Адамның жаны түршікті.

– Яп-пыр-р-р-ай!..

– Кем-кетік те жиналып баққан екен. Ақсақ, соқыр, таз, тағы сондай аурулар қаптап жүр. Жан қысылғанда адамнан ұят кетеді екен. Осы ауылда салсымақтау боп, домбыра тартып, өлең айтып, жақсы ат мініп, мырзаларға ергіштеп жүретін бір жігіт бар еді. Сол жігіт жарық ауру деп еститінбіз. Бірақ біреу өзіне солай десе ашуланып төбелесетін. Сол ұятты былай қойып крестьянский начальникке «жарықпын» деп арыз берді.

– Сонымен аяғы не болды?–деді Асқар, прием маңында болған қиянаттарды енді тыңдауға жүрегі айнып,– жігіттерден қаншасы алынды?

– Көп жігіт алынды. Бүгін үшінші күн, Қызылжарға айдап барып қамады. Жақын арада жөнелтсе керек. Жан қысылғанда адам малдан безеді екен. Жасым солдатқа іліккен соң бар күшімді төгіп болысқа пара беріп, жан сақтап қалған жайым бар, қанша отырғызарын кім білсін!

Асқар Ботагөздің мән-жайын Ержанға түгел айтты.

– Ә, солай де!– деді Ержан.– Оқасы жоқ. Әкелгенін, жақсы болған. Саған не деп мақтанайын. Алдағы күн көрсетер. Шыбын жаным кеудемде тұрып, мен бір тапсырған жұмысыңды орындамай қоймаспын. Өз басыңды уайымдамасаң, .мұны уайымдама! Жаным тірі болса, «қанаттыға қақтырмаспын, тұмсықтыға шоқыттырмаспын!»

Асқар мен Ержан киініп далаға шықса, үйдің сыртына жалғыз ат жектірген, үстінде полициялық урядниктің киімі бар, көзілдірікті, қылышты біреу түсіп жатыр екен.

– Мынау кім?– деді сескенгендіктен жүрегі тулай бастаған Асқар, мені ұстай келген екен деп ойлап.

– Жампейіс қой!– деді Ержан.

– Оның кім?

– Кейін айтармын. Қорықпа одан.

Ұрты солыңқы, қыр мұрын, ұзын бойлы, талдырмаш денелі, оң жақ көзі жасаураңқыраған ақ бұжыр жігіт, қылышын сол қолымен жамбасына қысып, аяғын жылдамдата баса, Ержанға, Асқарға кеп қолдасып амандасты.

– Қызылжардан шықтың ба?–деді Ержан оған.

– Ия.

– Ерте шыққан екесін. Жол болсын?

– Әлей болсын. Торанғұл жағына бара жатыр ем. Содан әрі бір есептен Көкшетау, Шортанды орап қайтуым мүмкін.

Жампейіс Асқардың денесін бастан-аяқ шолды да:

– Мына жігітті танымадық па?–деді Ержанға.

– Жүргінші жігіт. Бізбен ілік-шатыстау еді.

Жампейіс тағы да сұрау бергісі келгендей ыңғайланып еді, Ержан ұнатпаған белгі көрсеткесін:

– Қымыз бар ма, сусап келдім,– деп сөзін бөтен жаққа аударып жіберді.

– Не қылды, таң атпай сусап?

– Түнде ішіңкіреп алып ем. Пахмел керек боп тұр.

– Қымыз пахмел бола ма саған?

– Одан артық пахмел бар ма? Закуске жасайтын ептеп сүрін, болса, жеңгейге астыра қойсаң қарсылығым жоқ.

– Айжан-ай!– деді Ержан, бұл кезде түндікті ашып үйге кіріп кеткен Айжанға дауыстап.– Үйді жинашы тез!

– Қазір!

Аз уақыттан кейін бастарына шапан бүркенген Айжан мен Ботагөз есіктен шығып, үйдің оң жақ босағасын айнала берді.

– Үйге кір!–деді Ержан Жампейіске,– қатын қазір келеді. Сен сусындайтын қымыз бар.

Жампейіс үйге кіріп кеткенде Асқар мен Ержан тыста қалды.

– Мұның кім?–деді Асқар тағы да.

– Ояздың кеңсесінде істейді.

– Онысын өзім де біліп тұрмын ғой. Не қылған жігіт, бұл өзі?