Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Сен қайдан жүрсің?– деді Асқар сабырсызданып. Жігіт оқиғаны бастан-аяқ баяндаса, оқиға былай екен: алдынан әскер шығып, Амантай тобы соғысқаннан кейін қорқақтар қашып кетіп, іріктеліп бес-алты мың ғана жігіт қалған. Осы жігіттер бірнеше күн тауға паналай соғысып алдырмаған. «Нағылса да Ерейменге өтейік» деп бір күні Амантай шабуыл жасап, жігіттердің жартысы әскердің бөгетін бұзып өтіп кеткен, жартысы шыға алмай қалған. Амантай өте алмай қалған. Содан кейін жан-жақтан әскер көбейіп қусырып әкеткесін, Амантай қаша соғысып, көп адам шығын боп, шегініп, Бурабайға одан Меңіреуге паналаған. Содан кейін ағашқа өрт беріліп, паналағандар түтінге қақалып, өртке күйетін болғасын амалсыз қашып қырға шыққан. Сол арада тосып жатқан әскер жігіттерді қырып, біразын тірі ұстаған. Тірі ұсталғанның ішінде Амантай, Темірбек, Бүркітбай бар. Амантайдың қолымен соғысқан әскердің бастығы Бурабай қаласындағы Кулаков дегеннің Петрімпордан келген әпесер баласы дейді. Омбыдан келіпті.

Бұл жігіт те бірге ұсталып Қотыр қаласында Амантаймен бірге қамалған екен. Қамалған үйлері қарағай үй екен. Соның сәкісін бұлар түнде қопарып, іргеден қашқалы жатқанда күзетші көріп қап мылтық атқан. Үй тола жігіттен осы жігіт пен және бір жігіт қана жаңбырдай жауған оқтың астынан қашып құтылып, өзгелері қалып қойған. Амантайдың құтылған-құтылмағанын білмейді.

– Қамауда жатып естіп жаттық,– деді жігіт,– өлген болыс Итбайдың Сарыбас деген оқыған баласы бар екен ғой. Сол жігіт прием басында отырып алып, әкемнің құнын төлейсің деп көрінгенді көзге шұқып қылықты қылса керек. Ұсталған күні Амантайды жұбапқа апарып еді, Сарыбас тергеушінің қасында отырып, тергеуші шығып кеткенде, екі урядникпен үшеулеп ұрып, өкпеге тепкілеп, мұрнынан қанын ағызып талдырып тастапты, Амантай қамалған үйге сүйемелдеумен зорға кірді.

– Жай солай болған екен,– деді Ержан, ләм деп жауап қатпай тұнжырап отырған Асқарға,– қайтесің. Амал жоқ. Уайымдағанмен болмайды. Бұл бір келген апат. Жампейіске уәделі күн бүгін еді ғой, жүрейік.

Асқар жауап берудің орнына Ботагөзге ойлы қараспен көзін төңкеріп, аз отырды да:

– Ержан ағай,– деді,– сіз сөкпеңіз. Бірге келген жолдасым ғой, Ботагөзбен ақылдасайын.

– Онда не сөгіс бар?

– Ботагөз, далаға шығайық.

Ауылдың сыртында сай бар еді. Соған Ботагөз екеуі барып отырғаннан кейін, Асқар сөз бастады:

– Көп сөйлеп қайтем, Ботажан,– деді Асқар ауыр күрсініп,– өзің білмейтін сыр да, оқиға да жоқ. Мен састым. Маған не ақыл айтасың? Менің дүние жүзіндегі досым енді Ержан мен сен ғана.

– Мен бала емеспін,– деді Ботагөз,– мен ауылдың надан қызы да емеспін. Мен аз болса да оң-солымды, жақсы мен жаманды айыру дәрежесіне жеткен адаммын. Біздің үйдің адамдары енді таусылды... Бұл маған өте ауыр қайғы. Бірақ қазіргі елдің, басына түсіп отырған ауыртпалықты ойлағанда, қайғыратын да орын жоқ. Кім жыламай, кім зарламай жатыр? Көпке бірдей түскен қайғы. Менің қайғым ол емес.

– Енді не?

– Маған ауыр болатын ой: сенін, аяғыңа оралғы болуым.

– Ол не дегенің?

– Халық мұңын жоқтайтын, халық үшін туған жігіт екеніңді білмейтін мен бала да, надан да емеспін. Халық ақылшы көріп, көзі ашық азамат деп, қысылғанда жол табады деп соңыңнан ергенде, халықтан бөлініп, жалғыз мені ғана қорғауын, маған қандай ауыр екенін сен өзің де ұғуға тиістісің.

– Өткен іске өкінгенмен бола ма?– деді, Ботагөздің бұл сөзіне ішінен қатты риза болған Асқар.– Өкінгенмен амал жоқ. Болар іс болды.

– Жоқ, әлі болар іс болып болған жоқ. Әлі болмаған іс көп. Жұрттың көксеген бостандығы әлі алдында.

– Ол рас қой бірақ сен қайтесің?– деп Асқар қынжылыңқырады.