Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Асқар,– деді Ботагөз,– сен енді романтиканы қой. Енді мен біреу қолынан өлтірмесе, өз бетіммен қандай қиындыққа ұшырасам да өлмеймін. Көптің біріндей күнелтемін. Мынадай жайлы орынға орналастырдың. Сен енді маған қарама! Сенің бақытың жалғыз менің басыма байланған жоқ. Ердің атын жалғыз әйел ғана шығармайды. Сен енді бақытты өзің сықылды оқығаннан жәрдем күтіп, тарыққан кепті басқарудан ізде! Сен майданға аттан!

– Болды!– деді Асқар.

Кешікпей олар Қызылжарға аттанды.

Жампейіс Қызылжардың бай қазағының біреуі– Қарабалиннің қорасының ішіндегі екі бөлмелі, іші-сыртын сылаған қарағай үйде тұратын еді.

Сарыбауыр атты жегіп, Асқар мен Ботагөзді мінгізіп Қызылжарға іңірде кірген Ержан, ол үйге тура баруға батпады. Ержан Қарабалиннің үйінен ағып өтіп, Крайная көшесін бойлап отырып, сол көшеге, Есілдің құлай беріс жарына салынған Жампейістің жақын адамы – Сақтаған деген жігіттің үйіне барып түсті. Іңірде Сақтағанды жіберсе, Жампейіс үйінде екен.

«Астарың піскен кезде барам, қазір жұмысым бар еді», депті ол.

«Тамақсау неме, ет жегісі келген екен!» деп Ержан қасаптан ет алдырып, ет пісуге жақындағанда Жампейіс келді.

– Уәдем – уәде!– деді ол Ержанға,– үйезге бүгін елден келе: «Асқар Досанов деген патшаға қарсы болып, Амантайдың шайқасына қосылған учитель, соғыста оққа ұшып өліпті. Өлігін танып көмген кісілер айтты» деген сөзді естірттім! «Подлец, қолға түспеді-ау!» деп үйез кіжінді.– Нанса жақсы болған екен!–деді Ержан.

– Айтқаным – айтқан, Асқар!.. Делаңды ұрлап берем.

Жобалап қойдым. Ас піскенше алып келем. (Ол шығып кетті.)

Қонақтар Сақтаған үйінің шайын ішіп, етін піссе де кешіктіріп отырғанда, түн ортасы ауа бір қолтық қағазды құшақтап, Жампейіс жетіп келді де, «мә диялаң!» деп Асқардың алдына тастай берді.

– Уай, ерім, жарадың!– деді Ержан қуанғаннан ұшып тұрып.

Есікті бекітіп қойып папкаға тігілген қалыңдығы бір қарыстай қағазды үйдегілер ақтарып қарап еді, Асқардың төбе шашы тік тұрды: делоның бірінші қағазы, баяғы Асқар семинарияға түскен кезде басталған екен, содан бері аяқ басқан жерінің бәрі қағазға түсе беріпті.

– Ағай!–деді Асқар Сақтағанға, қағазды көре беруге жүрегі айнығандай болғасын,– ұлықсат етсеңіз, мен осы қағаздарды жағайын.

– Е, жақ! Сенен отты аяйды дейсің бе? Күйсін, құрғырлар!

Қазандағы етті түсіртіп, сорпасын қотартып алып, қазанға су құйдырып, Асқар делоны қазандықтың астына тықты да от берді. Шетінен от тиген қағаз, пештің ауа тартқан екпінімен гүр ете түсіп, дауылдап жанды. Жанып жатқан қағазға қарап тұрған Асқар, иығынан албастыдай басып жүрген салмақ түсіп, бойы жеңілденген сықылданды.

Ол күні ас ішіп тынығып, ертеңіне Асқар: «Майданға барып патшаға қызмет қылғым келеді, рұқсат сұраймын», деп, уездныйға арыз кіргізді.

– Молодец!–деді ол Асқарға, жылы ұшырап,– міне жігіт!.. Оқығандардың ішінде иттер де бар, мәселен, Асқар Досанов. Оны білесің бе?

– Жоқ.

– Мерзавец!.. Шошқа!.. Тірідей көрге көметін ит!..

250 статьямен айыптап, губернатор жан-жаққа телеграмма берді... «Ұстаған жерде ат!» деп. Қолға түссе қойдың мүйізіне бұрап тығар ем!.. Міне, маған губернатордың телеграммасы!..

Ұсынған телеграммаға Асқар қараса:

«Ұсталған жерде атылсын!» деп жазған екен губернатор.

– Ату керек!– деді Асқар түсін бұзбай,– патшаға қарсы кісіні аяп не керек?!

Уездный, полиция управлениясына: «мына қазаққа майданға баратын паспорт бер!» деп қағаз жазды да:

«Осыны қайда көрдім!– деп ойлады ол, Асқар шығып кеткесін, көзін есікке түйілте қарап отырып,– таныс кескін сықылды. Әлде алдап жүрген иттің бірі ме?..»

Уездный түрегеліп, комнатада ерсілі-қарсылы жүрді де:

– Ну, к черту его!– деді, столына қайта отырып.– Қайтем, көрінгеннен күдіктене беріп!..

БЕСІНШІ ТАРАУ

ТАҢ АТҚАНДА

1

«...Жанарал-губернатор тергегенде,

Қара жер солқылдатып басқаным-ай...»

Халық өлеңі.