Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Мұның өзі былай жігіт: шыққан тегі мынау Қостанай жақ шеттегі, бес болыс керейдегі Көшебе деген ру. Әкесінің аты Омар. Омардың әкесі – Тілен би дейді. Әкеден жетім қалған үш ағайынды жігіт екен. Нұртайдың Мұқышы деген азулы бай ағайыны болып бұған көп тізе көрсетсе керек. Соған еті тірі неме кектеніп, ержеткесін Мұқыштың малын ұрлап, үйін күйдіріп ен, аяғында жақын адамының қатынын алып қашып осы Қызылжарға келді. Бала жігіт кезінде орыстың малын көп баққан екен. Орыс тіліне судай. Сол кезде ептеп орысша хат-қаламға да үйреніпті. Содан Қызылжар келіп, ояздың помощнигі Дүйсембай қажы Тұрановқа мән-жайын айтқасын, Дүйсембай қажы қызметке алған. Сол күннен әлі урядник. Оған шамасы төрт-бес жыл болды. Осылай қызметте жүре тұра, бұл осы елдің Мұстариза, Жетпіс сықылды атақты ұрыларымен байланысты. Қызылжардың ұрылары да бұдан сырын жасырмайды. Өзі ұрлық істемегенмен ұрылармен жемтіктес. Ал мұның сондай жаман жағымен бірге жақсы жағы: өзім деген жігітке ер көңіл. Астындағы атын түсіп беруге, жолдасын жауға бермеуге әлі келетін жігіт.

– Маған қадала қарауы жаман!– деді Асқар,– мен өзім урядникке ешуақытта сенбеймін. Ауытқып кетіп жүрмей ме, кәпір?..

– Жоқ, олай істемейді.

– Әй, білмеймін!..

Асқар мен Ержан далада недәуір уақыт кідірді. Түзге кеткен Ботагөз бен Айжан бұл кезде оралып келіп, Ботагөз есік алдында қалды да, Айжан үйге кірді.

– Сусын қанды!– деді Жампейіс Айжанмен далаға ере шығып, Ержанға қарай жүріп,– қымызың бал боп тұр екен. Шіркін, жеңгей-ай! Ұстаған асың алтын-ау!.. Неғып тұрсыңдар, далада?

– Бері келші!– деді Ержан, шөптесін жерге таман аяңдап Жампейіске. Жампейіс Ержанның соңынан аяңдағанда, Асқар кідіріп қалып еді,–сен де жүр, жиен!–деді Ержан артына қарап.

Үйден аулағырақ кәделі жерге барып отырғаннан кейін, Ержан Жампейіске Асқардың мән-жайын жасырмай түгел айтты.

– Өзім де біліп ем,– деді Жампейіс сумкасынан бір кішкене книжкасын суырып ашып, ішіндегі суретті көрсетіп,– мынау осы жігіттің кескіні шығар?

– Апыр-ау, қайдан білдің?!–деді Ержан таңданып.

– Біз білмейтін пәле бар ма? Білдік, қалай білсек те. Ол ол ма: менде осы жігітті ұстап әкел деген бұйрық бар. Өтірік айтады десеңдер оқып шығайын. (Жампейіс орысша жазылған қағазды оқып шықты). 250 статья дегеніміз,– деді Жампейіс книжкасын жауып,– патшаға қарсылық. Оның жазасы – атылу.

– Астапыралда!– деді Ержан шошып кетіп,– айта көрме, жарықтығым?..

– Патшаға қарсы шығу оңай деп тұрсың ба?

– Асқар, сен бара тұршы!–деді Ержан Асқарға,– Жампейісте бір оңашалау жұмысым бар еді.

– Оқасы жоқ.

Түсі сұрланған Асқар, түрегеп үйге аяңдап еді, кескіні қуқылданған Ботагөз тыста, босағада сүйеніп тұр екен.

– Неғып тұрсың?– деді Асқар қасына кеп,– ұйқың қанбаған ба? Өңің қуқылданғаны несі?

– Ұйқыны к,ойшы, тәйірі! Әлгі кім?

– Урядник.

– Ол неғып жүр?

– Үрейлене бермеші, Ботагөз! Жай жүрген біреу. Ержанның жақыны екен. Жүр, үйге кірейік!..

– Ал, Жампейіс!–деді Ержан, Асқар кеткесін,– «найза бойы қан жауса, шыдамайды туысқан» деген сез бар еді. Әлгі жігіттің мәнін айттым. Тым-ақ қатты сасып келіп отыр. Жұмысының бір ұшы сенде екен, не жақсылығың бар?

– Қайдан білейін, тетігі менде емес қой,– деді Жампейіс, салған жердей шоп етіп түсе қалмайын деп ойлап.

– «Ер мойнында қыл арқан шірімес» деген. Жақын бола жүре сатан салған бір салмағым. Сен маған бір жігітшілік көрсет. Мен де тірі жанмын ғой. Ұмытпаспын.

– Не қыл дейсің, сонда?

– Осынын, деласы бізде дедің ғой.

– Бізде. Бұрын Омбыда болады екен. Губернатор жуық арада осында жіберіпті. Тегі бұл жігітті осы Қызылжар уезінде деп естіген-ау деймін.

– Сен соны ұрлап алып бер.

– Ойбай, қиын ғой ол.

– Түк те қиыны жоқ. Анау күні «жігіт бермейміз» деуден басы кете жаздаған адамдардың ісін ұрлап әперіпсің ғой, терезеден түсіп. Бұл жолы да солай істе!