Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

ЖЕТІНШІ ТАРАУ

ТОЛҚЫНДАҒЫ ТОЙ

1

Темірбек пен Бүркітбайдың өлігін Кузнецов пәтеріне апарған еді. Оның пәтері дөң қаланың үлкен көшесінің орталығында екен.

«Дарға асылған адамдардың өлігі осы үйде дейді» деген хабар қаланын, ойы-қырына дүңк ете қалды. Темірбек пен Бүркітбайға және оның серіктеріне сот болғанын, оларға қандай үкім шыққанын қаланың халқы да, қалаға басқа жақтан қатынасқан халық та жақсы біледі; себебі, соттың процесі жергілікті газетке жазылған, жергілікті үкімет сотталушыларды жаманатты көрсету үшін және. жұртты олардың «қылмысынан» шошындыру үшін газетке әлденеше жариялап, «айыптыларды» тіл жеткенше сөккен; газеттің суретшілері қылмыстылардың, әсіресе, Темірбек пен Бүркітбайдың суреттерінен ойыншық жасап, оларды малдың, аңның, жын-шайтанның бейнесінде көрсеткен. Соттың үкімі газетке жарияланып, ең ақтық мақаласын газет: «дұшпандар патша ағзамға құрған тұзаққа өзі түсті де, қылғынып өлді. Бұл бірінші құрылған тұзақ емес. Мұндайлардың талайы құрылғанмен, патша ағзамды рахымы күшті тәңірі сақтаған, бұл жолы да сақтады, әлі де сақтамақ.

Алланың панасында монархия жасамақ, жасасын ұлы патшамыз!» деп бітірген.

Газеттің бұл мақалалары айыптылардың беделін төмендеткен жоқ, өсірді. Бұрын тиражы мың данаға жетпейтін газет сот процесі басталғаннан кейін кенеттен 5-6 мыңға көтерілді. Жергілікті үкімет бұған қуанды, газеттің көп тарауын–көпшілік арасына үкіметтің пікірі көп тарау деп түсінді. Сол қуанышпен бір тоқсанға берілген газеттің қағазын 4-5 күнде тауысып алған жергілікті үкімет Омбыдағы облыстық мекемеден телеграммен қағаз сұратты. Облыстық үкімет қағаз беруден бұрын полиция управлениесі арқылы газет оқушы халықтың ауанын астыртын байқап еді, газет мақалалары үкіметтің мақсатына қарсы нәтиже бергені анықталды.

– «Үкіметке қарсы элементтер біздің газетті агитация құралы ғып пайдаланады екен,– деп хабарлады полиция губернаторға,– сондықтан газеттің өскен тиражын қысқарту керек, және сот процесін газетке жазбау керек».

Осы хабардан кейін губернатор газеттің тиражын бұрынғы қалпына түсіруге, соттың процесін сақтықпен, аз жазуға тапсырды. Тиражы азайған газетке жұрт өшіретке тұрды. Аз тиражбен шыққан газет қолдан-қолға тимеді, бір дана газет бір айналаны, бір көшені лезде аралап түсетін болды.

Газет оқыған көпшілік айыптыларды, әсіресе Темірбек пен Бүркітбайды сот кезінде көруге құмартты. Жұрт санасына олар ақыл мен қайраттың түйіскен бейнесі сияқты болды. Осылай көруге құмартқан жұрт, соттың алғашқы күні полицияларды кимелеп, шанамен әкелген тұтқындарды қоршап тұрып алған соң, келесі күні көптен оларды жасырып, таң ата ала-көбеде алып кеп, соттың қорасындағы суық сарайға қамады. Содан кейін қашан сот процесі біткенше, тұтқындар суық сарайға ерте кеп, кеш шықты.

Кузнецов патша тақтан түсерден бір жұма бұрын ғана Омбыдағы большевиктер ұйымының жұмсауымен Қызылжарға жасырынып келген еді. Қызылжарда сот процесі болып жатқанын, айыптылар кім екенін ол газеттен көрді, үкімді оқыды.

Патша тақтан түскен хабарды естіген Кузнецовтың алдымен қолға алуға ойлаған бір мәселесі – өлімге бұйырылған жазалыларды құтқару еді. Бірақ ол бұл мақсатына жете алмай, патша түскен күні үкім орындалып қойды.

Темірбек пен Бүркітбайдың өлігінің үстінен шыққан Кузнецов оларды пәтеріне алып келгеннен кейін, құралды бірнеше адаммен типографияға барып, митинг ашып, наборщиктерге патшаның түсуі туралы сөз сөйледі де, далада шығатын газеттің атын «Бостандық таңы» деп өзгертіп, халықты бостандығын қорғауға шақыратын мақалалар бастырды. Жазықсыз жазаланып, ауыр қазаға ұшыраған Темірбек пен Бүркітбайды Кузнецов шын жүректен аяумен қатар, олардың ажалын монархияға қарсы үгіт құралы ғып жұмсауға тырысты. Сол мақсатпен ол «Бостандық таңы» газетінің бірінші бетіне Темірбек пен Бүркітбайдың суреттерін басып, оларды халық батыры, бостандық жолында құрбан болған күресшілер деп мақала жазды.