Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Сарыбастың да, басқа алашордашылардың да сескенетін адамының біреуі Ботагөз болды. Слабодка мешітінің маңында болған митингіде Ботагөздің сөйлеуін, сол сезден кейін беделінің көтерілуін көрген алашордашылдар сол күні кешке болған жиналыстарында Ботагөз туралы екі жақты қаулы алды: біреуі – шама келсе оны өз жақтарына қаратып алу, екіншісі – егер оған болмаса – көзін жою.

– Бойжеткен қыз,– деп ұйғарды алашордашылдар,– соңына өзіміздің епті дейтін бозбалаларды салып көрейік, бірі болмаса, бірінің қақпанына неғып түспес екен. «Осы дәмелі» дейтін алашордашыл бозбалалардың тізіміне Сарыбас та кірді. Әуелгі жұмсаған біреулер берекелі іс шығара алмаған соң, әйелге әрі епті, әрі жұлдызымын дейтін Сарыбас, тәуекел деп өзі атқа мінді. Көп кідірмей ол Ботагөзге былай деп хат жазды:

«БОТАГӨЗ!

Өзіне жазған хаттың ең алдымен аяғындағы подписіне қарап алатын қыз атаулының әдеті. Біз бозбалалар да, қыздан хат алсақ сөйтеміз.

Осы хаттың ақырында менің атым «Сарыбас» тұруы сізді қайран қалдырар. Сіз ашуланарсыз да. Бірақ сізден өтінішім: хатты лақтырып тастамай, я жыртпай тұтас оқып шығыңыз, содан кейінгі өкіміңізге хат та, мен де ризамын.

Біз қанымыз бірте қазақтың баласымыз. Бірақ бақытсыздығымызға қарай кер заманда тудық. Дауылды заман бірімізге бірімізді еріксіз соқтықтырды. Ойда жоқ жерден біз бір-бірімізбен дұшпандастық. Былай қарағанда, біздің арамыз өте алшақ сияқты, бірақ қазақта «тау тауға қосылмайды, адам адамға қосылады» деген мақал бар еді. Біз бір-бірімізге жақындай алмас ек, егер надан адам болсақ. Шүкіршілік, ондай көкірегінде көзі жоқ адам емеспіз. Мен туралы сіздің қандай ойда екеніңізді мен білмеймін, ал сіз туралы мен, мақтағаным емес, я жағынғаным емес, өте үлкен ойдағы адаммын.

Қазақта: «досың да, дұшпаның да ер болсын» деген мақал бар және «ақылсыз достан, ақылды дұшпан артық» деген мақал бар. Сіз менің тұқымыммен жауластыңыз, дұрыс жаулық! Заңды, адал да, әділ де жаулық! Сіздің орныңызда болсам, мен де сөйтер едім. Бірақ сіздегі бір қателік: тұқымдарыммен бірге мені де жау көрдіңіз. Менің оқыған адам екенімді, дүнияға әділдік көзбен қарай алатынымды ұқпадыңыз. Мүмкін, менің бұл соңғы сөзіме сіз ызамен күлуіңіз: әділ болса солдаттарға еріп шығып елді неге шапты? Ағаларымды неге ұстатты? Кеше сот кезінде айыптыларға неге болыспады?» деп ойлауыңыз.

Ойлаңыз!.. Күдіктенуіңіз дұрыс. Менің жалғыз-ақ айтарым: заман толқын, адам жаңқа екен, толқын қалай қарай беттесе, ықтиярыңнан тыс сен де солай ағады екенсің. Менің халім сол жанқадай болды. Наныңыз, нанбаңыз – ықтиярыңыз: іштей, мен әкеме емес, тұқымдарыма емес, сізге, сіздің тұқымдарыңызға болыстым. Менің айыбым: «осылаймын» деуге батылым жетпеді.

Міне, енді, мынадай бостандық заман туды. Езілген қазақ халқының жығылған шаңырағын көтеріп, үйін тігіп жатырмыз, ол – алашорда. Сіз, «битке өкпелеп тонды отқа салды» дегендей, менің тұқымыма, маған өкпелеп, көптен бөлініп, әлдекімдерді сағалап жүрсіз. Ашу не істетпейді, бірақ ойлансаңыз, мұныңыз жол емес. Қазақтың қалың бұқарасынан шыққан сіз сияқты жөн-жоба білетін қызы бармақпен ғана санарлық. Сіздей қыз алашордаға өте қажет. Сонымен бұл хатта, алғашқы өтініп айтайын дегенім: қайтыңыз райдан! Тастаңыз ашуды! Қарындас боп қатарға кіріңіз! Құшақ жайып, қарсы аламыз!

...Басқа айтар сөздерім де көп еді, бәрін бір хатқа қалай сыйғызайын. Бұл хатым –бозбаланың емес, ағаның хаты.

Жауап күтем!

Сарыбас».

Осылай біраз уақыт өтті. Қар еріп, ала-сапыран бола бастады. Сарыбас Ботагөзден жауап хат алмадым демей тағы да екі-үш хат жазып, жолығуын, сөйлесуін өтінді. Ішкі сыры берік Ботагөз бір кезде: «жолықсам, сөйлессем қайтеді? Мен оған алданатын кісі емес, нем кетеді?» деп ойлады. Егер апрельдің орта кезінде Орынбор қаласында алашорданың жиылысы шақырылып, Сарыбас coғaн жүріп кетпегенде, Ботагөзбен бір кездесуге кездесетін еді.