Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Тілегіңді орындайын: үш кегімді атап, бір оқпен алам (Ботагөздің жүрегінен көздеді): бірі – әкем Итбайдың кегі, екінші – таланған мал мен мүлкімнің кегі, үшінші – өзімнің...

«Өзімнің» деген сөзді созбақтап аяқтай берген Сарыбастың қолындағы наган ұшып кеп кетті. Ол шошынып жалт қараса, арқасын таяй тұрған талдың арасынан біреу өзіне наган ұсынып тұр, қарына жармасқан бір мықты уыс етін езіп барады.

Не болғанын білмей қалған Ботагөздің маңдайынан шып-шып тер шығып кетті. Ол тал арасына қадала қарай қалды.

– Бауырым! Ботам!–деген сөз малынды оның құлағына. Таныс дауыс! Балтабектің дауысы!..

Ботагөз ілгері ұмтылғанда, қауға қара сақалды бір адам, білегінен ұстаған Сарыбасты құлақ-шекеден қойып қап ұшырып жіберді де, құшағын жая ұмтылды. Ботагөз көптен көрмеген ағасының дауысынан басқа, екі көзі мен мұрнын ғана таныды.

Екеуі құшақтасып, ұзақ көрісті. Ботагөз ағыл-тегіл жылады. Бірақ, ол қайғыға пісіп-қатқандығын көрсетіп, Балтабактей егілген жоқ.

Балтабектің қатты ұрған жұдырығынан есі ауытқып, құлағы бітіп құлаған Сарыбас есеңгіреген есін аздан кейін жинап, төңірегіне қараса, қасында наганды қолын төмен түсіріп Кузнецов тұр, Ботагөзбен біреу керісіп жатыр. Көріскеннің кім екенін ол жобалай алмады: жүдеу киімді, қаба сақалды біреу. Есін жинағанмен Сарыбас құлаған орнынан қозғалмады, атылған қасқырдай зілдене қарап, қырынан жатты.

Сарыбасқа «қозғалма!» дегендей ара-тұра алара қарап қойған Кузнецов көріскен туысқандарға жұбату сөз айтты, олар құшақтарын жазды.

– Ойпырай, мынау жатқан шаян сары кім еді?–деді Балтабек Сарыбасқа төніп.

– Итбайдың баласы Сарыбас,– деді Ботагөз.

– Итбай түгіл Шошқабайдың баласы болсаң да жоқтауыңды бір-ақ асырайын!–деп Балтабек ұмтылды.

– Сабыр!– деді Кузнецов ара түсіп,– біз бұрынғыдай құрғақ қол емеспіз. Бізде қазір тергеуші, сот бар.

– Қап!– деп Сарыбасқа тістене бір қарап, ашулы кескінін шұғыл жадыратқан Балтабек, сағынған қарындасын қайта құшақтап, ағалық, бауырмалдқ мейіріммен қайта сүйді.

4

1916 жылдың күзінде Қотыркөл қаласының бұзылған абақтысынан қашқан Амантай жоғалып кетті. Қашып шыққанын естіген жұрт, оның қайда кетіп, қайда тұрғанынан түк хабар білмеді. Итбай тұқымдары оны ашық та, жасырын да іздетті. Бұл хабар уездік, губерниялық мекемелерге де жетіп, олар Амантайды басына бес мың сом бәйге тігіп, ашық іздетумен қатар, бір губернияда неше болыс болса, соның бәріне тыңшы таратты. Қаладан да, даладан да тіміскіленбеген жер қалмады, бірақ жоқ!..

Жабайы халықтың көңіліне басқаша ой келді: «Көкке ұшқан жоқ, жерге сіңген жоқ, қайда кетеді сонда?»–дейтін олар,– әй, дәуде болса «Итбай тұқымдары оны қамауда өлтіріп жіберіп, жұрттан қорыққаннан қашып кетті деген хабар таратқан шығар».

Сонша іздеуге түсіп, көзден ғайып болған Амантай жоғалған да жоқ, онша ұзаққа қашқан да жоқ. Қотыркөлдің абақтысын бұзып шыққан адамдардың, құрулы мылтық, көк түтін астынан аман құтылған бір топ бөлегімен ол сол түні Меңіреу қарағайына барып жетті де, сондағы бір бекініске паналады. Ол бірнеше күн Меңіреуде жатып, жан-жағына астыртын хабаршы салып көріп еді, қай жақтан болса да, көтерілісті патша үкіметі қырып-жойып басқандық хабары келді. Жалғыз-ақ «Аманкелді тобы әлі де арпалысып жатыр дейді» деген еміс-еміс хабар естіледі, бірақ ол да анық емес, көмескілеу хабар. Бұл арадағы елдің енді бас көтеруге шамасы келмейтінін байқаған Амантай, «енді қайтеміз?» деп жолдастарына ақылдасты.

– Бәрі бір өлім,– десті біреулері,– бұл патшаның қол астынан шығып кете алмаймыз, қайда барсақ та бізді тауып алады. Одан да осы арадан тырп етпейік, қолдан келгенше бүлдірейік, қалаларды өртейік, өшіккенді өлтірейік, талайық, сөйтіп шамадан кеткенде ажал тұзағына мойын ұсынайық.