Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Жойылсын патша!–деп аяқтады Ботагөз сөзін,– жойылсын патшаның асыранды иттері!.. Жойылсын Итбай тұқымы!.. Жасасын еңбекші халық бостандығы!

Ботагөздің бұл ұранына үн қосқан дауыс аспанның астын керіп кетті.

3

Бүркітбайдың елінен келген ағасы Серікбай:

– «Өлген артынан өлмек жоқ». Тірі кісіге тіршілік керек. Бұл қыс аяғы шұбалаңқылау. Ауылдағы қара-құраның азығы да таусылуға жақын шығар. Біз енді, аманшылық болса елге қайтамыз, сен қайтесің, шырағым?– деді Ботагөзге.

Бұл күндері Ботагөз Совдептің қызу жұмысында еді. Большевиктер партиясына тілектес боп өткен оны Совдеп әйелдер бөліміне бастық қып қойған. Өмірдің талай қиын талқысынан өткеріліп, ысылған, әрі сауаты ашық Ботагөз, советтік және партиялық істерге араласқаннан кейін, саяси басқарушылық жұмыстарды тез баурап кетті. Қызу істің үстінде ерекше бір қасиетін көрсетті ол, онысы үгітшілігі, үгіт ісіне шешендігі. Бұл қасиетін көрген Совдеп Ботагөзді жиі ұйымдасатын митингілердің көбіне пайдаланатын болды. Қазақша да, орысша да шешен сөйлейтін ол патша үкіметінің, қанаушы таптың еңбекші көпшілікке көрсеткен қорлығын өз басынан кешкен мысалдармен байланыстырғанда, тыңдаушыларын талай рет жылату халіне келтірді... Осындай іскерлігін және жанының адалдығын көрген партия комитеті ерекше қаулымен, кандидаттар қатарынан бір айлық стаждан кейін, партияға мүшелікке өткізді... Ботагөздің белсенділігі күшейе түсті...

Сондай жұмыстағы Ботагөзді Совдеп қалай жібермек, ол қалай кетпек!.. Ботагөз осы жайларын айтып еді:

– «Өзің біл, шырағым!–деді Серікбай, оған,– ал, тілім екен я ат өтті сезім екен деп ойлама! Мен де, мінің мына серіктерім де, шын көңілден айтамыз, жүр біздің елге! Ұлы сөзде ұяттық жоқ. Петербор, Мәскеу жақта ойыңа сақтаған адам барын естідік. Амандық болса, ол жігіттің де елге қайтатын ойы бар көрінеді. Тым болмаса, біздің елде сол жігіт келгенше тұра тұр. Не деп қарған дейсің; тар кезеңде жолдас болған адамның, өсер мал, өсер басымыз бар, сені бөтен көрмеспіз, шамамыз келгенше күтерміз. Қалада қалам деген сөзің бір есептен жөн сияқты, бірақ көңіліңе келмесін, сен аттың құлағында ойнайтын ер азамат емессің, төмен етекті әйелсің, мына заманның ыңғайы белгісіз, жел оңынан тұра ма, солынан тұра ма? Жаман айтпай жақсы жоқ, егер солынан тұрып кетсе, еркекпен үзеңгі қатысып атқа міне алмассың. Біздің елде, тым болмаса, заманның беті бір ыңғайланғанша тұра тұр.

Ботагөз өз сөздерін, олар өз сөздерін айтып, ақыры келісімге келе алмаған соң, Серікбай да, оның қасындағылар да елдеріне қайтып кетті.

Патша түскеннен кейін көп кешікпей-ақ саяси ағымдардың беті айқындалды. Қазақ оқығандарының большевиктерді жақтайтындардан басқалары екі жікке бөлінді, біреуі–алашордашылдар, екіншісі– үш жүзшілдер. Алашордашылдар мен үш жүзшілдер жиылыстарда да, газеттерінде де өзара керілдесіп жатады; сөз жүзінде үш жүзшілдер большевиктерге бейім сияқты, бірақ іс жүзінде байшыл – ұлтшылдық бағыттағылар.

Бұл қаладағы алашорда комитетінде бастаушы адамның біреуі Сарыбас. Алашорданың жиылыстарында өзгелерден көп сөйлейтін, газетінде көбірек жазатын сол. Жиналыстарда, газетте жазған мақалаларында патшаның тақтан түсуін қуаттап, патшаны жамандап жазғанмен, іштей ол осы сөздеріне қарсы еді. Өзінің ішкі сенімінде ол монархист. Мейлі қай түрі болсын, республика дегенге оның қаны ұйымайды, оның ұғымында, республика – анархия.

Сондай ұғымдағы Сарыбас патша түскеннен кейін, жалпы көпшіліктің ау-жайына қарады да, монархияны жақтаудан түсер пайда жоғын көріп, «заманың түлкі болса, тазы боп бір шалып қал» әдісіне түсті, патшаның түскеніне іштей жылай отыра, көптің көзін бояп, «жойылсын патша!» деп айқайлап шыға келді.