Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– «Таз ашуын тырнадан алады»,– десті біреулер,– бізді қолға түсіре алмаған үкімет біздің жазықсыз жақындарымызды қысады. Енді осы азапқа салғанымыз да жетер. «Бәйгеге тіккен бір мойын» дегендей, біздікі бейнетке де, ажалға да көнген бас. Қолмен істегенді мойынмен көтерейік, несіне болса да шыдап, өз еркімізбен қолға түсейік.

Біреулер тағы бірдемелерді айтып даңғаза болғанда, үндемей ойда отырған Амантай Асқарды жоқтады. «Бәрекелді-ай!– деп өкінді ол,–қол қайратын көрмесем де, тіл қайратын көп көріп ем, қысылған жерде таянышым еді. Ақыл тауып берер ме еді, қайтер еді, әттең, болмады-ау!»

Acқар туралы ойлаған Амантайдың есіне, оның «патша ұзақ жасай алмайды, құлайды» деген сөзі түсті. Бұл ойын ол жолдастарына айтып еді, біреулер: «сол қашып кеткен қоян жүрек неменің сөзі не, өзі не!.. Оның қу тілмен құрақ органы не керек!» деп Асқарды сөккенмен, енді біреулері, Амантайдан Асқардың «патша түседі» деген дәлелдерін тыңдай келе, «жаны бар сөз екен,– десті,– сөздері көкейге қонып тұр. Сол жігіт білмейтін жігіт емес сияқты да, осыны ойлыныйықшы!»

Ойлана келе олардың тоқтіғаны: «шыдайық, жасырынайық! Күтейік, байқайық!..»

Бұл топта Керекуден келген біраз жігіт бар еді.

– Өзгемізде жасырынуға сыймайтын қанша үлкен бой бар,– деді соның біреуі,– қайда болса сонда бой таса қыла бермейміз бе? Сыймайтын бой мына–Амантайдікі. Бәріміз жиналып соның бойын жасыруға тырысайық.

– Сыпайыламай сыйымды сөзіңді айтсайшы, әдемі сөзден қайсымыз аштан өлейік деп отырмыз,– деді біреу.

– Шыдасайшы!–деді анау,– мен де беталды құла-дүзге ұлағып отырған жоқ шығармын, көздеп отырған нысанам болған соң айтып отырған шығармын.

– Айт, нысанаң болса!

– Менің айтайын дегенім: мен өзім Керекудікімін. Жасымнан пароходта жұмыс істедім. Нақ менің өзіме тие қоятын ешкім де жоқ еді, пароходтағыларды солдатқа алмайтын да еді; ауылдағы інім ілігіп, соның намысын жыртам деп көзге түстім де, қуғынға ұшыраған соң осында қаштым. Пароходта менің жан аямас көп достарым бар. Амантай соларға барса, олар бұл кісіні сақтай алады, және мойны қашық жер, бұл кісіні ол жақта танитындар жоқ.

Көпшілік осы ақылды мақұл көрген соң Амантай көнді. Ақылдаса келе әркім .«сезіксіз» деген жерге паналай тұруға ұйғарып, Меңіреуден бәрі де бытырасты.

Керекудің жігіті Амантайды өз жеріне бастап алып барды. Кереку пристаныңда жүрген жұмысшылар Амантайды естіген екен, және ол туралы неше түрлі ертегілер тарап, оны бір көруге бәрі де құмар екен.

Олар Амантайды аса құрметпен қарсы алды. Шамаларынан келгенше жауға бермеске ант ішісті.

Пристаньға жұмысшы боп орналасқан Амантайға бұрынғы жұмысшылар жұмыс істеткен жоқ.

– Жұмысшы атын алып арамызда жүре бер,– десті олар,– жаныңды қинама, бір сені бәріміз жабылып асырармыз.

1916 жылдың аяғында, 17 жылдың басында Керекуде тұрып қалған Амантай патшаның түскенін пристаньда естіді. Ол кешікпей жолдастарынан рұқсат алып, еліне қайтты. «Патша түсіпті!» деген лақап болмаса, елдің қалпы баяғыдай екен: баяғы болыс – болыс, би – би, еңceci көтерілген кедей жоқ. Ауылда өзі өндірер іс жоғын көрген Амантай сол кезде «Асқар да, .Ботагөз де Омбыда дейді» деген хабар естіп, атпен тура Омбыға жүріп кетті. Бұл майдың бас кезі еді.

Ол Омбыға барған кезде, қалада Совдептің облыстық жиналысы ашылғалы жатыр екен, соған барған оның, алдынан күтпеген екі оқиға кездесті.