Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Асқар! Сен біздің үйді білесің. Шаруамыз кедей болғанмен, өзара тату тұратын семья едік қой біз. Бәрімізді балапандай желпіп өсірген апам марқұм еді. Балалары – біз тірі тұрғанда апам кедейлікті ойлайтын кісі емес еді. Балаларының тіршілігін ол өзіне ең зор бақыт санайтын адам еді. Ақырда, басы патша, аяғы болыс – барлық қиянатшыл сұмдар бірігіп біздің тату ұяны бұзды. «Ұлын ұрымға, қызын Қырымға» дегендей бет-бетімізбен тозып, сүйікті анамыздың топырағын да қолдан сала алмадық. Басы патша, аяғы болыс болып, біздің семьяға (жалғыз біз емес, біздейлер нелер миллион ғой) жасаған қиянаты бізге қымбатқа түсті: апам елді, Айбала өлді, Темірбек елді. Олар өлген жоқ, оларды өлтірді. Өлтіргеннің басы патша, аяғы болыс.

Дүниенікі дүниеде қайтты: патша – Николайды, болыс – Итбайды біз де өлтірдік. Бірақ онымен революция аяқталған жоқ. Әлі де қатерлі күндер көп. Жау жанталасуда.

Біздің далада да жанған революция өртін сөндіруге жанталасушы жаудың бірі алашордашылар екенін сендердің хаттарыңнан да оқыдым, газеттерден де көріп жүрмін, Алашордашылдар Итбай сияқты қанаушылардың қамқоры екендігі олардың ісімен дәлелденіп келе жатқан сияқты. Олар әр жерде «Милиция» атын жамылып, әскерлік қосын құруға жанталасады, ондағы ойы Совет өкіметіне қарсы құралды күш ұйымдастыру екені өзінен өзі көрініп тұр. Бұл таң қаларлық та іс емес. Олар жасаған партияның басында Базархан, Мадияр сияқты кісілер жүрсе байды қорғамағанда қайтеді. Олар, әрине, ақтарға сүйенеді. Бірақ басым күш олардың жағында емес, біздің жағымызда. Біз орыс жұмысшы табына, орыс еңбекшілеріне сүйенеміз. Россиядағы ең зор күш осы. Оны бастаушы большевиктер партиясы. Ендеше, біздің қанаушы тапты да, оның қамқоршыларын да жеңіп шығуымызға ешбір күмән жоқ...

Сағынып жазған хат болғасын сезімді созып жібердім білем. Сағынуым ғажап. Менің қазіргі арманым мынау: қызып жатқан азамат соғысын аяқтап, бақытты тұрмысқа кіру.

Газеттердің айтуына қарағанда, мұндағы саяси мәселеге қырағы жолдастардың айтуына қарағанда, Россияның алыс түкпіріндегі Совдептердің халі ауыр. Соған қарағанда, сендерге аман көрісудің өзі маған кейде сағымданыңқырап кетеді.

Қойшы, көңілдеріңе қорқыныш салмайын. Қамалды бұзамыз. Бақытқа жетеміз!

Бауырмалдық сәлеммен – Кенжетай.

1918 жыл, 7 март.. Петроград».

3

Саяси жұмысқа ертеден араласқанмен, Мадияр оншалық болжағыш адам емес еді. Өзі мұсылманшадан «сарф» бен «нахуды», орысшадан екі жылдық учительдер курсын бітірген ол, екі нәрсеге қатты сенетін: біреуі – дін, біреуі – өзінен білімі жоғарылар.

Ептеп ақынсымақтау Мадияр, бірнеше шығарған өлеңдерінде: «я, алла, сыйынамын бір өзіңе», «құдая, құдіретіңе иемін бас» сөздерден бастайтын. Өзімен пікірлес адамдардың кейбіреулері оған: «сіз оқыған адамсыз, ғылымға таныс адамсыз, олай болса, дінге сенетін себебіңіз не? Тастаңызшы, осыны!» дегенде, «дін, менің саяси жолыма бөгет болмайды, көңілге жастан орнаған иғтиқатты мен өзгерте алмаймын» дейтін ол. Ол, кәтте, соңғы кездерге шейін, намаз оқып жүріп, «мынауың ұят-ақ» деп жақындары сөккен соң және олар «егер бұныңды қоймасаң, біз ренжиміз» деген соң әрең қойған.

Монархияға Мадияр идеологиялық ұғымнан басқа, мифологиялық сеніммен де иланатын еді. «Барлық табиғатты басқарушы бір қуат болмауға мүмкін емес,– деп сенетін еді ол,– сол басқарушы құдай, барлық адамды бір билеуші болмауға мүмкін емес, ол – патша».

Осындай сенімдегі Мадияр, патша тақтан түскенде, не жер жарылғандай, не аспан құлағандай, бүкіл әлем тірегінен айрылғандай қатты ренжіді. «Құранда: ли ила ой құрайшын» деп басталатын бір аят болушы еді, ол аяттың айтуынша «араб елінде Құрайыш атты ру болған, ол рудың адамдарын құдайды танымағандықтан, аспаннан періштелер кеп тас атып, үрім-бұтағымен құртып жіберген».

Мифологияға сенетін Мадияр, патша түскен кезде, «ендігі халіміз, Құрайыш руы сияқты болмаса, не қылсын?» деп үрейленді.