Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Бұл хабарға қуанған Мадияр, казачий совет адамдарымен тез ақылдасып, переворот болатынын жергілікті Совдепке сездірмеуге, переворотта Совдепті қапыда басуға қам жасады.

4

Майдың орта кезінде Совдеп мәжілісінде қараған мәселе – Н... қаласындағы үш мешіттің «Көк мешіт» аталатын ен, үлкенінде соңғы кезде намаз мезгілсіз оқылып, бұрынғыдай емес, жырақ жердегі болыс, билер де намазға көп келетіндігі туралы болды.

«Мұның себебі не, осында бір мән болып жүрмесін?» деген сұрау туып, бұған әркімдер әртүрлі пікір айтты. Сөйленген сөздердің бәрінен қалада үлкен қауіп бары айқындалды. Ақылдаса келе, Совдептің жасаған қаулысы: қалаға қорыққандық белгі бермеу, көшеге түнде күшті қарауыл қою, түнде прямой провод арқылы Омбы, Қызылжармен сөйлесіп, ондағы хал-жайды білу, мүмкін болса, әскер сұрау, маңайдағы қалаға кеткен гарнизон бөліміне кісі жіберіп тез шақырту, телеграфқа мықты күзет қою.

Совдептің жауапты мүшелері әрбір үлкен істердің басына белгіленіп тиісті инструкция алды да, төтенше тройканың мүшелері болған Кузнецов, Асқар, Гроза проводқа барып, Омбыдағы Совдептен кісі шақырмақ болды.

Сол күні кешке телеграфпен Омбыдағы Совдептен де, алашордадан да «чехословак әскері вокзалда эшелонымен тұр, бүгін... қатерлі күн» деген телеграмма келді. Бұл хабарды естіген алашорда мен казачий совет «енді шыдауымыздың, реті жоқ, бүгін түнде Совдепті құлатамыз» деп қаулы қылды да, переворот жабдығына кірісті.

«Тығыз жұмыс бар, келсін!» деп Совдеп шақырған соң, Асқар амалсыз барған еді, ол сол күні қатты ауру еді: температурасы 39-дан жоғары, біраздан бері тиген тымау күшейіп алған.

Совдептің қарамағындағы отряд адамдарының бір тобы бұл кезде: қаладан 50–60 шақырым жердегі бір деревняларда жергілікті советті бандылар басып алып жатыр дейді деген хабармен кеткен еді, сондықтан Н... да аздаған ғана әскер мен жиырмадан аз-ақ артық құралды милиционерлер бар.

Сырқаты жанына батқанмен, саяси халдің ауырлығын көрген Асқар, ауруын жолдастарынан жасырып, «неге өңің қашқан?» дегендерге, «жәй, болмашы тымау» деп, Кузнецов пен Амантайдың: «үйіңе қайт, демал» дегенін тыңдамай, кешке Совдеп кеңсесін күзетіп қалды. Кузнецов командировкадағы отрядты тез қайтарып әкелуге Грозаны жұмсады. Қала күзеті Асқарға тапсырылды. Соңғы 4–5 күнде көз шырымын жөнді алмаған Кузнецовты ұйқы жеңіп отырғанын көрген жолдастары: «сіз тынығыңыз» деп өтінді одан. Бірер сағат ұйқтап ап, Асқарды ауыстырмақ боп Кузнецов үйіне кетті, Амантай да үйіне қайтты. Асқармен бірге Совдепте Балтабек және бірнеше милиционерлер қалды. Көше-көшеге патруль жіберілді.

Жөтелге булыққан Асқар ауыр ойда: «патшашыл заманның дауылы қиратқан Ботагөздің ұясы, революциядан кейін қайтадан құрала бастаған еді,– деп ойлады ол,– міне, енді екінші дауыл көтеріліп, алыстағы екпінінен, жаңа ғана тіккен отауының түндігі желпілдей бастады. Бұл дауылдан жаңа тігілген отау тағы қирай ма? Әлде аман қала ма? Ол мәлімсіз. Бұрынғы дауылды Ботагөздің, өз қара басы елемеді. Ол дауылға қарсы жүрді. Дауылмен арпалысқан ол, қажымай, жасымай, кездескен қиыншылықтардың бәрін батыл басып өтті де, іздеген сәулесі – бостандық таңына жетті. Онымен Ботагөз қанағаттанбады. Қолын таң астынан сәуле шашқан алтын күнге созды, аяғын алшаң аттады, сол жолында бақыты ма, соры ма?.. Мен кездестім, аяғына тұсау салғандай болдым. Егер, мына түндей төнген қатердің қара бұлты, боранын бүркіп, сұрапылын соқса, Ботагөзде оған қарсы ұмтылар дәрмен бар ма? Жоқ!.. Ол қазір тұсаулы малдай: ит қапсын, құс шоқысын, онда қозғалар дәрмен жоқ. О, Ботагөз!.. Шыныңмен, бақытсыз болғаның ба?..» Ауыр ойдағы Асқар, қасындағыларды әр жаққа жұмсап жіберіп, өзі Совдеп кеңсесінде жалғыз қалды. «Тым болмаса баласы да тумады!– деп екінді ол, Ботагөз ойынан кетпей,– егер аяғы жеңілденсе, халы бұдан жеңілденер ме еді, қайтер еді!»

Біреу дыбыс бергенге, Асқар, жоғары қараса – Кузнецов екен.

– Неге тез оралдыңыз?–деді Асқар, атып тұрып.