Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Біраз жұдырық пен тепкіден кейін Асқар кім немен ұрып, не айтып ұрып жатқанын білген жоқ. Сарт-сұрт соққының даусын жеңіп Асқардың құлағына шалынған бір дыбыс – жаңа туған баланың дыбысы.

«Іңгә, іңгә!»–деп жылаған жаңа туған жас баланың дауысын Асқардың құлағы ұзақ уақыт ести алмады, ол талып қалды.

5

Есін жиғанын, я оянғанын Асқардың өзі де білмеді. Таяқтан талып қалғанда қашқан ақыл, оның басына біртіндеп жиналды.

Асқардың ең алдымен сезгені – денесінің оттай ыстықтығы. Оған бар денесі ыстықтан қорғасындай еріп бара жатқан тәрізденді.

«Көзімді былшық басқан ба?» деп ойлаған Асқар, ашайын деген ниетпен қолын тигізсе – жып-жылтыр, жұдырықтай ісік екен. Қанша зорлағанмен, ол кірпігін жаза алмады.

Жатқан орыны тас екенін оның денесі сезді. Денесінің астыңғы жағы салқын көрінгесін ол екінші жағына аунап еді асты мұздай екен. Қызған табаны мен алақанын басып көрсе де сондай: мұздай жып-жылтыр тас.

Ісігендіктен бе, таяқтан әлсірегендіктен бе – денесі зілдей ауыр екен. Басы бас емес, бас орнына байлап қойған қазандай қара тас сықылды. Және сол ауырлығының үстіне, қозғаса сытыр-сытыр етіп сүйектері сынып түсе қалатын тәрізді.

– Ойпыр-ау,– деп ыңырану болды Асқардың бірінші шығарған дыбысы.

Осы кезде жан-жағынан әр жерден ауырсынған дыбыстар естіле бастағанда, бұл дауыстар жаңғырыққан өз дауысы екенін, я басқа дауыстар екенін Асқар білмеді. Ыңыранған дауысқа құлағын түрген ол аздан кейін, маңайында басқа адамдар бар екенін білді.

– Сен кімсің?– деді Асқар, көзін зорға дегенде сығырайтып ашып, қасында басы көнектей боп ыңырсып жатқан біреуге.

– Антоненко. Сен Асқармысың?

– Я!..

– Дауысыңнан таныдым,– деді Антоненко тамсанып,– эх, егер су болса!..

1916–17 жылдары Күнбатыс соғыс майданында жүргенде Асқар жараланған солдаттардың лазаретінде талай кездесіп еді .Қолы, аяғы сынғандар, я басқа мүшесі жараланғандар, ыңырсығанда, сарнағанда Асқардың төбе құйқасы шымырлап, тыңдай алмайтын еді.

Көзін ашып айналасына еркін қарауға іскен қабағы жаздырмай, оның үстіне басы зырқылдап, денесі оттай жанған Асқардың құлағына айналасынан сол лазареттегі сарнағандардың үніндей үн естілді.

– «Асқармын» дедің бе?– деген дауыс шалынды, Асқардың құлағына.

– Я... сен кім?

– Кузнецов.

– Григорий Максимович?– деген Асқарды...

– Сен тірі ме едің?–деп Кузнецов орнынан атып тұрып кеп, қолын ұстай алды.

– Бұдан өлген жақсы!..– деді Асқар, кейістік дауыспен Кузнецовтың қолын әлсіздеу қысып.

– Ол не дегенің!.. Дұрыс емес! Абақтыға біз қамалғанмен, революция қамалған жоқ.

– Ол рас, революция қамалған жоқ, бірақ бізге енді, бұл бұғаудан босанып революция күнін көретін заман болмас.

– Неге болмайды?

– Григорий Максимович, сенімен мені, Амантайды ақтар мен алашорда тірі жібермес.

– Амантай қазірде тірі емес,– деді бір қазақ жігіті.– Ол өлді.

– Қайда?– деді бірнеше кісі қасынан.

– Көшедегі атыста оққа ұшып жығылғанын біздің бір жігіт көрдім деді.

– Өзің көрдің бе?

– Өзім көргем жоқ.

– Ендеше бекер болар!– деді Асқар мен Кузнецов қосынан, Амантайды «өлдіге» қимай.

Бірақ, қимағанмен, жағдайды ойлай келе, қолға тірі түспегенін көрген соң «елді» деген ой

басыңқырап, екеуі де тұнжырап қатты күрсінді, қамаудағылар тегіс күрсінді.

– Әй, әттеген-ай!– деді Асқар,– бәрекелді-ай Амантай тірі қалмаған екен. Халықтан құрыш болат боп туған қайратты ер-ай!.. Қапыда өлді-ау!..

Амантай елді деген хабарға Асқардан іші кем уылжымаған Кузнецов революцияның қиын өткелдерін өтіп, тіс қаққандығын істеп, Асқарға қажырлы сөздер айтты:

– Эксплоататор тап өзінің тарихи орнын бостандыққа ұмтылған халыққа тегін бермейді. Бостандық көксеген халық, тілегіне Амантай сықылды ардақты ұлдарының біразын құрбандыққа шалумен жетеді.

Ісінген көзін ашып, Асқар Амантай туралы сөйлеп отыр еді:

– Асқар!–деді Кузнецов.

– Әу.