Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Октябрь революциясын Ленин басқарған большевиктер партиясы жасағанын Амантай жақсы ұққан. Енді, жергілікті Совдеп құлап, Меңіреу қарағайына жалғыз тығылған Амантай «Ленин қайда екен?», «большевиктер партиясы не халде екен?» деген сұрауларды өзіне сағат сайын емес, минут сайын қояды да, жауабын таба алмай дал болады...

Тауды төңіректеген елдермен астыртын араласып көрсе, ақтар үкіметінің орнауына орыс – қазақтың байлары ғана қуанады да, еңбекші көпшілігі қайғырады. Олардың да айтары – Амантайдың аузындағы сөз. Бірақ олар да Амантай сенген өсекке сеніп, совет өкіметі жойылды деп ойлайды, оның енді қайтып тірілер-тірілмесіне көзі жетпей дал болады, олар да Амантайдай ауыр күрсінеді... Ой туманы олардың басында да қалыңдай түседі...

Осындай күндердің, бірінде Амантайдың алдынан тағы да бір бақыт жұлдызы жарқырап қалды. Оған кеп, бір топ адамымен Гроза қосылды. Переворот күні командировкада жүрген ол, алмақ боп қамаған ақтардың отрядымен соғысып, оларды да шығынға батырыпты, өзі де қатты шығынданыпты. Сонда да ол беріспей, аз кісімен тауға паналап үлгіріпті. Басында ол Н... қаласындағы әзге коммунистермен қатар, Амантайды да өлгенге жорыған екен, оның тірі құтылып Меңіреуге тығылғанын Амантай жасырын қатынасып жүрген Шортанның бір орысынан естіпті. Амантайдың жатқан жерін тауып берген де сол орыс. Ол Грозаны да жақсы біледі екен.

Жата-жастана сырласқан Гроза, Амантайға саяси хал-жайды баяндап берді. Оның түсіндіруінше, мына переворот өткінші жауын сияқты болмашы бірдеме. Совет өкіметі, оның ойынша, орталық Россияда мықтап орнаған, Өйткені, онда ұйымдасқан саналы, қуатты пролетариат табы бар, большевиктер партиясы басқарған бұл пролетариатқа ешбір ақтың да, ешбір сыртқы жаудың да тісі бата алмайды, ал мына Сібір өлкесінде переворот болған себебі – мұнда орталық Россиядағыдай ұйымдасқан пролетариат табы жоқ, оны басқаратын большевиктер партиясының басшылығындай мызғымас қырағы басшылық жоқ.

– Бірақ,– дейді Гроза, осы жайларды Амантайға баяндай. кеп, Сібірдегі хал – уақытша қиыншылық. Большевиктер халықтың қамқоры, ендеше, халық ақтарға емес большевиктерге ереді. Халық қайда болса күш сонда.

Сөз аралата көп сұраулар қойғанмен, Гроза Амантайдың күдіктерін жеңіп, өз сөзіне сендіреді.

– Сонда не істейміз?–деген сұрау қояды, сөнген үміті қайта тұтанған Амантай.

– Күресеміз,– деді Гроза.– Екі жолы бар оның: не орталық Россиядағы Қызыл Армияға қосыламыз, не осы маңда партизан боп жүре тұрамыз да соғыспен бері беттеген Қызыл Армияны тосып аламыз...

Ақылдаса келе, Гроза мен Амантай Орал тауына беттеп, Қызыл Армияға қосылуға бекінді және олар көп қиыншылықты бастарынан өткізіп, армандарына жетті де. Ол жайлы кеңес кейінірек...

ЕКІНШІ ТАРАУ

СӘБИДЕН СӘЛЕМДЕМЕ

1

Н...ның бір жақ шетінде, қаладан оғашырақ кірпіш заводы болушы еді. Революциядан кейін бұл завод тоқтап, үйлері бұзылып, аңырайып кірпіш күйдіретін орлар мен кетиген сарай қабырғалары қалған.

Қалада переворот боп, әкімшілікті ақтар мен алашорда алғаннан кейін, атыста өлген совдепшілерді және соғыстан жазамен атылғандарды кірпіш сарайдың ішіне үйіп, олардан белгі қалмау үшін денелерін өртеп жіберуге ұйғарды.

Амантайды еліктердің де, тірілердің де арасынан іздеп таба алмаған олар, оны қашып кетті деп жорыды. Тірі қалғандардың ішіндегі Асқар мен Кузнецовты олар атуға қаулы қып, ол туралы жоғарғы жерлерінен сұраған еді: «бастықтарын мұнда жіберіңдер, оларды мұнда тергейміз» деген жауап алды.

Асқардың өлі-тірісін білмеген Ботагөз, босандым деп оранып-шымқануға дәті шыдамай, жұрт көзінен ұрланып кірпіш сарайға барды. Бұл переворот болғаннан үш күн соң еді. Сарай ішінде жүзден астам елік жатыр екен. Өліктердің біреуінде де бүтін дене жоқ, бәрінің де қиянаттық азаппен өлгендігіне денелерінде айқын таңба бар. Маңайда күзетші көрінбейді. Ақтардың азабы аз дегендей, құзғын қарғалар мен иттер де өліктерді басынып алған.