Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Өлім халінде, кірпігім ғана қимылдап жатыр ем,– деді жігіт,– орысша киінген бір жас қазақ жігіті көзіме ұшырай кеткенде денемдегі ауруым серпіліп жүре бергендей болды. Жас жігіт менің қасыма келгенде жылайын деп ем, күшім жоқтығынан ба, қуанғандықтан ба – көзімнен жас шықпай қалды. Сол жігіт Асқар екен. Менің балнесте жатқанымды естіп әдейі іздеп келіпті. Өзім бұрын орыстың «но» деген сөзін білмейтін, қала-қалаға аз шыққан момын жігіт ем. Балнесте тілімді түсіндіре алмай сілем қатып еді. Асқар келгеннен кейін тілді де түсіндім, ауруымнан да айыға бастадым. Күнде келіп-кетіп, ол мені жазылғанша күтті. Маған көп ақша жұмсады. Сонымен не керек, сауығып, зауытқа жұмысқа түсіп, жігіттер елге қайтқанда мен де бірге қайттым. Асқардың халін естіп, ішім ашып отыр. Әй, садағаң кетейін Асқар-ай, ондай бауырмал, ондай көпшіл жігіт дүниеде сирек шығар! Нашарға етінен ет кесіп беретін жігіт еді. Жалғыз мен емес, талай жылаған жігіттің көз жасын құрғатып еді, «көп тілеуі көл» деген, сонда менімен бірге болған мың шамалы жігіттің қайсысы болса да Асқардың жолына өзін құрбандыққа шалуға даяр. Түбі қайырлы болар. Ешнәрсе етпес. Таныстырып қояйын, өз атым Асан.

– Қасымдағы жігіт кім дедіңіз?–деп сұрады Ботагөз, біраз үндемей тұрып.

– Сағит.

– Пәмелиясы кім?

– Бектеміріп.

Осы кезде баланың дыбысы шыққасын Ботагөз төргі бөлмеге кіріп, оянған Амантайды құрғатып, емізіп отыр еді, Асан төргі бөлмеге кірді де, екі терезенің арасындағы орындыққа отырды.

– Кішкенеңнің бауы берік болсын!– деді жігіт,– «Ат ұстар» ма, «қырық жеті» ме?

– «Ат ұстар».

– Бәр-рек-келді!

Асанның есіне «ат тұяғын тай басар» деген мақал түсіп, аузын жия қойды. Ботагөздің көңіліне келер деп ойлады. Екінші – ол сөзге Асқарды қимады.

«Жас балаға көз тиеді» деген қазақтың ырымын Ботагөз елемейтін еді. Сондықтан ұйқысы қанып, тамаққа тойған баланы ол алақанына салып секіртіп, біраз ойнатты.

«Тіпә-тіпә, тіл-аузым тасқа!– деді ішінен Асан.– Әкесінің аузынан түсіп қалған екен, бақыр!»

Далада жұмысы боп түрегелген Асан, есікке бара берді де, теріс қарап қалтасынан күмәжнигін алып, Ботагөзге Николайдың қағаз бір сомын ұсынды.

– Балаңа көрімдік!–деді ол, беріп жатып,– күмісі құрғыр осы күні жоқ қой, мынаны ырым қыл!

«Тәңір жарылғасын» айтып, бір сомды қалтасына салып, баланы орап алып Асаннан аз кейін Ботагөз ауыз үйге шықса, қойдың семіз етін Салиха табаққа салып жуып жатыр екен. Бұл үйге ондай ет көптен келген жоқ еді.

Ол кезде есік алдына ағытқан арбаның үстіне отырып, Асан қамытының бірдемесін жөндеп жатыр еді, қасында Сағит.

Ботагөз Сағитты танымай, арбаның қасынан өте беріп еді:

– Асқардың әйелі осы кісі,– деген Асанның сыбыры құлағына естіліп қалды.

Амандасқысы келген Сағит, Ботагөзге ұмтыла беріп, қуып жетіп амандасуды ерсі көргендей тоқтады. «Сағит осы ма?» деген ой келді, оны сезген Ботагөзге.

Н... қаласы «Бұқпа» деген бір кішкене таусымақтың ығына салынған еді. Таусымақтың аты «Бұқпа» болуын әркім әр түрлі жориды. Біреулер: бұқпантай, аласа тау болғандықтан қойған дейді. Ал енді, біреулер: осы таудың басына «Бұқпа» деген батыр көмілген дейді. Бірақ қайсысы расын ешкім білмейді. Таусымақтың оңтүстігін ала біткен, бергі жарынан арғы жарына адамның көзі жетпейтін қаланың бір қабырғасын түгел ораған дария шалқар көл бар. Көлдің аты «Бұқпа». Тау қаланын, күнбатыс оңтүстігін қоршай, қалаға қорған сықылданып біткен.