Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Қаланың бұл таудың етегіне салынуын жұрт екі түрлі ертегі ғып айтады: біреуі–«жаугершілік заманда, қазақ Россияға жаңа бағынған кезде, қала салуға қорған сықылды тау екен деп, осы «Бұқпаға» әдейі салыпты». Екінші – «Қазақ бағынғаннан кейін, өкімет әскері дуан саламын деп осы жаққа шығыпты. Іздеген орны Көкшетау екен дейді. Көкшетауды іздеп келе жатқан патша өкіметінің солдаттары жолда Көлбай, Жанбай деген батырларға жолығыпты. Жөн сұраған солдаттарға Көкшетауды сілтеуге батырлар қимай, Көкшетау осы деп «Бұқпаға» алып барыпты. Солдаттар Көкшетау осы екен деп, Бұқпаға діңгек қағып, келесі жылы дуан түсіпті».

Бұқпантай кішкене тау болғанмен «Бұқпа» әдемі тау. Бір жағынан қарағанда ол тау да емес, Өйткені тауға меншікті тас онда өте сирек кездеседі. «Бұқпа» тауында тас жоқтың қасы. Оның тауы қорған сықылданып біткен кәдімгі топырақты жер. Қорған таудың үстіңгі қыртысы қалың қара топырақ. Сондықтан май мен сентябрь араларында жасыл барқыт жабуы бар жиған жүк сықылданады да тұрады.

Таудың биігінде ара-тұра сайлар кездеседі. Оларда өскен шоқ-шоқ қайың мен қарағай. Жазды күні сайрандағысы келген халық – тауға өрмелеп шығып, сайлардағы ағаштардың ішіне сіңіп, шайын құйып, қымызын сапырып, етін асып, гармонын ойнап, өлеңін айтып... деген сықылды рахаттанады да жатады.

«Бұқпа» тауының солтүстік күнбатысын «Бұқпа» көлінің оңтүстік күнбатысы сиыр мүйізденіп ораңқырап тұрады. Таудың көл жақ беті жарқабақтау. Сол қабақтан арбалы ат жүре алатын жол түскен.

Асқар абақтыға түспей тұрып «Бұқпа» тауының үстінде сайрандауға ара-тұра Ботагөз екеуі шығатын еді. Асқар қамалғасын, тауға баруды қойған Ботагөз, Амантай қырқынан шығып қолға көтеруге жарағасын, балаға таза ауа жұтқызу ниетімен тағы да шығатын болды. Сол дағдысымен ол, есік алдындағы арба үстінде қамытын оңдап отырған Асанның қасынан өткесін, тура тауға жөнеліп, төбесіне шықты.

Таудың үсті қаптаған кісі екен. Олардың қалың ортасына кіргісі келмеген Ботагөз, көлдің қабағына тақалған жердегі бұрын Асқармен кеп отыратын бір сандықша тасқа отырды. Көлдің тау жақ жиегінде сирек өскен қамыс болатын еді. Осы қамыстың іші қайығының шынжырын судың түбіне шөктіріп, бір орыннан қозғалмай қармақ салған адамдар екен.

Ондай қармақты Асқар мен Ботагөз де талай рет салған. Көлдің балығы өте көп болатын. Ерінбей отырған кісі, таңертеңнен кешке шейін салған қармағына іліккен балықты арбамен алып қайтатын.

Асқармен отыратын сандық тасты, Асқармен қармақ салатын көлді көргенде есіне Асқар түскен Ботагөз, күн ол күні желсіз, бұлтсыз өте әдемі болғанмен, ұзақ жүре алмады. Тауға шыға ойнаған Амантайды жаялығынан босатып, құрғатып, күн көзіне ұстап, күлдіріп, аз отырды да, өткен күннің еске түскен минуттары кеудесін сыздата бастағасын, баланы орап алып, үйіне қайтты.

Ботагөз үйінің алдына келсе, арба үстінде «Сағит па?» деп жорамалдаған жігіт қана отыр екен, Асан жоқ.

– Денің сау ма, Ботагөз?–деді жігіт арбадан түсіп, Ботагөзді қарсы алып.

Ботагөз «шүкір» дей қойған жоқ. Бірақ Сағит қарсы жүргесін тоқтады. Мана ол Сағитқа көз тоқтатып қараған жоқ еді. Сағиттың кескінін ол енді көрді: орта бойлы, жауырынды, денесі талдырмаш, жалпақ беттеу қара бұжыр, шамасы 18–19 дағы жігіт екен.

– Мен Сағит деген жігіт болам,– деді Сағит Ботагөзге,– Асқардың жақсылығын көп көріп ем. Сізді де бірер көрдім. Мен көргеннен өзгеріп қапсыз. Әлгінде тани алмадым. Денің сау, аман жүрсің бе? Асқарды да естідім. Ақыры қуаныш болсын! Қиын болған екен. Тумаңыз қайырлы болсын!..

– Мен сізді білем,– деді Ботагөз.– Асқар сізді көп айтатын еді. «Зерен бала еді» дейтін еді Асқар, «егер оқыса адам боп кететін бала еді, жетім бейшара қайда жүр екен деп» соңғы кезде іздеп тауып алуға сұрау сала бастаған еді, бірақ ол тілегіне жете алмай...

Одан әрі сөйлесе, көз жасы сөзбен жарысатын болғасын, Ботагөз сөзін де, жасын да зорлықпен бөгеді.