Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Жылама,– деді Ботагөзге Асан мен Сағит қосынан,– бұған да шүкіршілік ет. Көз қырын салар жан болмаса қайтер ең. Қазақтың «берсең аларсың, ексең орарсың» деген мақалы бар. Асқардың жақсылығына жақсылық көрсетуге басымызды беруге даярмыз. Жақсымен жолдас болғанның жақсылығы осында.

Жолаушылар түскі астарын ішкеннен кейін ат жегіп жүргенде, Ботагөз жылап отырып, Салихаға сырын айтып еді, Салиха мақұл да көрді, қуанып та кетті. Салиханың қимағаны Амантай. Амантайға оның сүйіспендік ықласы ете кеткен еді. Иісі сіңіп, үйреніп қалған нәрестеден айрылу есіне түскенде – о да жылап, бірақ артқы халді ойлады да, шын ықласымен батасын берді.

– Мені қайда деп ақтар сұрап келсе,– деді Ботагөз,– баласымен шығып кетті, содан жоқ, қайда кеткенін білмеймін дерсіз, әнкей.

Кемпірмен жылап айрылысып, Ботагөз жолаушыларға еріп жүріп кетті.

– Мен сендерге бір ақыл айтайын,– деді Сағит, қаладан ұзап шығып, ат шалдырған бір жерде,– Ботагөз, сен көңіліңе ауыр алма, Асан, сен де қарсы болма.

– Айт!

– Мына Асанның ауылының қасында Байтөбет деген ақсақал бар. Мен соның қолында тұрам. Коммунистерге өш. Егер Ботагөз Асқардың әйелі екенін білсе, сөз жоқ, көрсетеді.

– Ол рас,– деді Асан,– білсе пәле.

– Бұл пәледен құтылатын жол оңай,– деді Сағит.

– Ботагөзді ол елде танитын адам жоқ. Сендер көңілдеріңе ауыр алмаңдар. Асан, сен Ботагөзді жолдағы бір мойыны алыс жерден әйелдікке алған болып бар. Ал, Ботагөз, сен тиген болып бар.

Бұл сөздерге Асан қызарыңқырап сасып қалды. Ботагөз кескінін бұзған жоқ.

– Саспа!– деді Сағит,– несіне сасасың. Көңілдерін, адал болса сасатын не бар? Мынадай қиын халде амал жоқ, соны істеу керек. Әйтпесе, Ботагөзді біліп қалса, Ботагөзге де, саған да жаман болады. Жандарыңда қастарың бар ма?

Біраз ойланып отырып, Ботагөз де, Асан да Сағиттың сөзін мақұл көрді.

Ботагөз бен Амантай кеткесін, үйреніп қалған Салиха үйіне сыймай іңірде жылап терезе алдында отыр еді, саудыр-саудыр еткен қарулы біреулер кіріп келді.

– Шам жақ!– деді біреу орысшалап.

Зәресі ұшқан Салиха, шамын тапқанмен сіріңке таппай сасып еді, сіріңкені үйге кіргеннің өзі жақты.

– Асқар Досановтың қатыны қайда?–деп сұрады біреуі үй ішін көзімен шолып.

– Нету.

– Қайда ол?

– Не знаем.

– Как не знаем? Знаешь!

Жай да, қысып та, қазақшылап та, орысшылап та, ноғайшылап та сұрағанмен, Салиха: «мой дом дауна пошол, шара өтірім пошол. Бараншук сам тащил. Потом не пришол!» дегеннен бір тайған жоқ.

Мадияр Салихаға шынын айтқыза алмай қажыды.

– Мұны ұрып болмайды,– деді Мадияр, әбден қалжырағансын,– бұған жалғыз-ақ шара бар.

– Арестовайт!

3

– Апа, биенің бас сауыны болды ғой. Жамал екеуін, сауып келсеңдерші!– деді төсегінен тұрып, киініп жатқан Асан.

Оның «Жамал» дегені – Ботагөз. «Ботагөздің кім екенін айтсам, жұртқа жайылып кетіп масқара болмасын» деп ойлаған Асан, өзге түгіл өзінін, туған шешесіне де аты-жөнін айтпаған.

Асан Н... қаласынан қайтып үйіне кеп: «жолдағы бір елден алдым» деп, Ботагөзді таныстырғанда, шешесі ішінен: «есік көргенді алма, бесік көргенді ал» деген еді деп ренжіді. Жақын абысындарына бұл сырын бастапқы кезде ол ішкірнелеп айтты да:

– Өлген келінім жақсы еді,– деді ол, көзіне жас ап, абысындарына,– біреудің әлпештеген баласы еді. 16 жасында қолыма келді. Туған қызымнан кем болған жоқ. Бейшара жастай өліп кетті. Ал, Асан мына бір шүйке басты әкелді. «Түсі игіден түңілме» деген сөз бар еді, түсі жаман емес. Бірақ «есік көрген адам», не боп шығарын кім білсін. Талай жерде жақсы қыз бар еді, олар беретін де еді, баланың не білгенін қайдан білейін!..

«Есік көргенді алма» деген мақалдан Масаты шошынғанмен, іле ол ойынан қайтты. Ботагөз жатып жастық, иіліп төсек боп, іші-бауырына кіріп, үйінің ішін де, ыдыс-аяғын да тап-тұйнақтай ғып ұстап, орамал-дастарқанды, көйлек-көншекті кірлетпегеннен кейін, Масаты абысындарына енді мынаны айтатын болды: