Маңайдағы байлар он бес шақты ақ үй тігіп бергеннен кейін Байтөбет айтқан сертіне жетті. Ас-су былай тұрсын, қонаққа тігілген он бес шақты үйдің ішіне керекті төсенішті де ол өзінен жеткізді.

Асқа екі үй арналған еді: біреуі – ас пісіретін үй, біреуі – пісірген асты сақтайтын үй. Ас пісіретін үйде ошақтан қазан күні-түні түспейді. Ас сақтайтын үйде қант пен бауырсақ қапшық-қапшық боп үйіліп жатты. Күнінде екі мезгіл беретін еттің бір мезгілі суып ши үстінде даяр тұрады. Қонаққа беретін етке Байтөбет күніне бір ту бие, бір тайдан жықты да отырды.

Байтөбеттің бұл мырзалығына жұрт қайран қалды.

– Дастарқаны кеңиін деген екен!– десті біреулер.

– Сауданың пайдасынан түскен ақша үйіңе қапшықтап кіріп жатса, сен де мырза боларсың!– десті біреулер.

Оқушыларға Байтөбетті қысқаша таныстыра кетейік: бұл сол елдегі аталықтың біреуі. Әкесі Майлы үш ағайынды, үшеуі де момын, бірақ мол дәулетті адам екен дейді. Майлы би болған. Бірақ «әділ» болған. Ұрлыққа қатты тыю салған. Ұрының қолын кестірген. Намаз оқымағанға дүре салдырған. Дінді қатты ұстаған. Ақырында хажыға кетіп, Меке жолында өлген. Байтөбет үш әкенің ортасында тел боп жалғыз өскен адам. Бұдан басқа еркек кіндікті баланы Майлы да, өзге аға-інілері де көрмеген. Байтөбет 18 жасында әкесімен билікке таласып, әкесі Мекеге кетерде тартып алыпты. Содан өкпелі кеткен әкесі мақұлдығын бермей өлді деген сөз бар.

Мекеге Байтөбет те барды. Ол бір емес, үш барды. Сүйте тұра, жұрт оны «орыс хажы» дейді. Олай дейтіні: намаз оқымайды. Ораза ұстамайды. Дәрет алмайды. Ескі молда, ишанға қарсы. Оның жақтайтыны – жәдит. Бұл елден үйіне ең алғаш жәдит мұғалімін жалдаған осы Байтөбет.

Байтөбеттің өзінде оқу жоқ. Бар оқуы – жас кезінде ескі молдадан білген намаздық. Бірақ ол, зиректігімен қазақшаны да, орысшаны да өз бетімен біліп алған. Екі тілде де жаза, оқи біледі. Осындай зиректігі арқасында және пысықтығы арқасында ол қала-далаға көп шығып, көп жерді, көп елді көрген. Көп адаммен таныс болған. Талай оқығандармен де танысқан. Соның біреуі – Мадияр.

– Әттең оқымай қор болған адам,– дейтін Мадияр, Байтөбет туралы,– егер Францияда туса Наполеон болатын-ақ кісі.

Ойға-қырға көп жүріп салақ қарағандықтан, соңғы кезде төмендеген шаруасын Байтөбет революциядан кейін алыпсатарлықпен көтеріп алды. Оның революциядан кейінгі кәсібі: ел атынан өтірік «проговор» жасап, кооперация ашқан боп, товар алып, сонымен сауда қылу. Осы сауда екі жылдың ішінде оның шаруасын бір болыстағы байлардың маңдай алдына шығарды.

Байтөбеттің саяси көзқарасы бар. Оның жақтайтыны – алашорда. Алашорданың уездік, облыстық съездеріне ол тегіс қатынасты. Орынбордағы барлық алашорда жиылысының, бәрінде де болды. Алаш азаматтары оны таниды. Мадиярдың оны іздеп кеп түскен себебі осы. Алаш азаматтарын Байтөбет төбесінен тік тұрып күтті.

– Ел тырп етпейді,– деп сендірді ол қонақтарын,– сұраған жігіттеріңізді сөз жоқ бергіземіз!

Алашорда адамдарына Байтөбет бұлай уәде бергенмен, ірге тыңдап жүргендердің ара-тұра оңаша шығып кетіп сөйлеген сөздері одан басқа болды.

– Байтөбеттің сөзі не бола қойсын!– десті ірге тыңдағандар өзара кеңескенде,– 16 жылы солдатқа жігіт беріңдер деп басшы болып, түбімізге бір жеткен. Ендігі қалжағына көнбеспіз. Берсін, өзінің, анау инеліктей қатқан оқудағы жалғыз баласын!

Қонақтарын күтуге Байтөбет сол елдегі епті жігіттердің бәрін жинаған еді. Ішінде Асан да бар.

Қонақтарға шай, қымыз беріп, табақ тартысып, жер-ошақ маңында болып, жүгіріп жүріп қызмет еткен Асан ара-тұра ірге тыңдаушылардың да сөзіне қатынасып қойды.

Ол қатынасып қана қойған жоқ, сөйлескен адамын қайрады.