Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

«Солдат бермейміз» деген шудан кейін топтың кейінгі жағы сөгіле, дүркірей жөнелгенде, даладағы адамның қимылы – сапырылған толқындай боп кетті. Бірақ аздан кейін басылып, жиылыс орны суы сарқылған теңіздің арнасындай үңірейді де қалды. Жиылыс орнында қалған азғана болыс, ауылнай, ақсақалдар – сарқылған теңіз арасының шұқанағында қалған азғана сасық су сықылданды.

– Ел адамы деген аттарын, бар!–деді оларға кескіні өрт сөндіргендей күп-күрең болған Мадияр,– біз сендерге сеніп келдік. Тоқтатыңдар, анау қара қарғадай шулаған берекесіз елдеріңді!

Болыстар, билер, ақсақалдар бұл сөзден ұялып, тұс-тұсқа аттана шауып еді, ешкімді қайырып ала алған жоқ.

Сол шабысқа Мадиярдың өзі де араласып:

– Уа, алашым, елім, мендік бір азамат жоқпысың, бар болсаң қайт!– деп топқа араласып біраз далақтап еді, уысына бір жан түспей, сынаптай сытылды да кетті. Мадияр да, басқа алаш адамдары да, болыс, билер, ақсақалдар да жиылыс орнына зорға қайтты.

– Өз басымыз даяр!– десті ұялған ақсақалдар.

– Сендердің бастарың құрысын!– деген ашулы сөз шығып кетті Мадиярдың аузынан,– маған көптің басы керек!

– Көптің жайы анау!– десті ол сөзді көңіліне ауыр алған кейбір болыстар.

Осы жиылысқа Н... қаласынан аттанарда Мадиярдың атына Орынборда – Дутовтан, Аягөзде – Анненковтан телеграмма кеп, жігіт сұраған еді. Мадияр олардың екеуіне де:

«Жігіт алуға елге шыққалы жатырмын, жақын арада екі полк жөнелтем!» деп мықты сеніммен телеграмм соққан еді. Екеуінен де іле:

«Рахмет! Большевиктерді сіздің күшіңізбен жеңуге сенеміз!» деген жауап телеграмма қайтқан еді.

Елге аттанғанда да, жиылыс ашыларда да жігіт алуына Мадиярдың сенімі тастай еді. Өйткені, ол өзін халыққа тұтқамын, беделдімін, халық сөзімнен шықпайды» деп есептейтін. Ол үміт Мадиярды алдады.

Жиылыс болған орынға қайтып, жан-жағына қарағанда үркердей ғана болыс, билер көрінген соң, Мадияр өзін ел көшкенде жұртта қалған күшіктей көрді.

5

Құттыбай ауылы мен Байтөбеттің арасы күзге қарай алыстап, екеуі күзектейтін Есілдің тоғайлары он шақырымға жақын жер болатын еді.

Байтөбеттің бір әдеті: маңындағы ауылдардың шаруасы тәуір адамдарынан жаз болса бір тоқтысын жеуді, қыс болса соғымнан сыбаға жеуді өзіне парыздай көреді. Кімнен сыбағасын жегенің кімнен жемегенін ол ұмытпайды. Сыбағам сақтаулы деген үйге ол ретін тауып бір түспей қоймайды.

Реті келмей, биыл жаз Байтөбеттің сыбаға жей алмаған үйі – Асандікі еді.

Сентябрьдің желкемдеу салқын бір түнінде, отты маздатып қойып, іңір шайын ішіп отырған Асан мен үй ішінін, құлағына тарантас дауысы естілді.

Бұл ауылға келген қонақтың көбі Асандікіне түсетін, сондықтан, құлағын үйге жақындаған арбаның дыбысына тіккен Асан:

– Жамал,– деді Ботагөзге,– төр алдын жинастырып қойшы, тегі арбалы біздікіне келер білем.

Төр алдында жатқан бірер жастық болмаса, өзге шашылған дүние аз еді. Ботагөз орнынан түрегеп, жастықтарды жүктің үстіне жинаған кезде, арбалы үйдің қасына кеп, сырттан:

– Асан, әу, Асан! Шығып кетші, үйде болсаң!– деген дауыс естілді.

– Байтөбеттің дауысы ғой,– деді Асан орнынан қозғалып, сыбырлап,– шайды жиыңдар. Көптен біздің үйге қарап қасқырдай ұлып жүр еді, бір жейін деген екен.

– Апа,– деді Асан түрегеп, денесін иіп, Масатының құлағына сыбырлап,– сеңсең қызыл тоқтыны соямыз ба?

– Өзің біл!– деді Масаты.

Асан үйден шыға келсе, жолаушылардың жеккен пар аты есік алдындағы бөшкелі арбаға бастарын тірей тұр екен. Арбадағылар түскен жоқ.

– Салаумаликем!– деді Асан жақындап.

– Амансың ба? Мал-жан аман ба?

– Шүкір! Неге түспей тұрсыз, бай?

– Ұлықсат сұрайық дегеніміз ғой.

– Түсіңіз!

Арбада Байтөбеттің қасында отырғанның кім екенін Асан жерге түскесін таныды. Байтөбеттің сауда-саттыққа алып жүретін Қосшыбай деген пысық жігіті екен. Арбаның алдында божы ұстаған да біреу бар екен, Асан оны таныған жоқ.