Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Келін түскелі келмей, Масатыға ұятты едім,– деді Байтөбет,– сол ұятымды аршиын деп келдім.

– Кешіккен жоқсыз ғой,– деді Асан қалжыңдап.

– «Тышқанға түк біткен сайын – қалтырауық» деген мақал бар еді. Сен өзің байыған сайын сараңданайын деп жүрсің-ау деймін, бала.

– Неге олай дедіңіз?

– Елдің рәсімінде – жақсы ат сатып алса да ырымын жасаушы еді. Осы келіннің тұсында сен неге сараңданып кеттің? Алғаныңды да білмей қалдық. Сырт естуіміз – келіннің атағы жаман емес дейді ғой. Әлі келіннен сазайыңды тартасың бала!..

Жастармен, әсіресе, келіндерімен қалжыңдасуды Байтөбет жақсы көретін еді. «Ырым жасамадың» деген қалжың сөзді ол әдейі «келін» естісін деп қаттырақ айтты.

– Сыбағаңыз даяр, бай,– деді Асан өзге дәлел таба алмай.

– Жоқ, бала, сен мені олай алдаймын деме. Менің бүгінгі ішетін дәмім – жеңгемнен жылда жейтін сыбағам. Ал, сенін, тойын, өзіне басқа. Бір оқпен екі қоянды түсірем деп ойлама, бала. Ол алдауыңа көнбеймін.

– Дұрыс. Төреңізге құлдық. Жүріңіз үйге.

Арбаның алдына мінген Сағит екен. Асанға о да амандасқаннан кейін:

– Сен атты ағытып кел, шырағым,– деді оған, үйге қарай аяңдаған Байтөбет.

Әйел болсын, еркек болсын, жасы үлкен кісіге, егер елейтін адамы болса, Байтөбеттің қолдасып амандасатын әдеті еді. Сол әдетінен ол жаңылмай, «жеңгемнің қолын алайыншы» деп, Масатыға үйге кіре, әдейі бұрылып қолдасты. Масатының айтуымен Ботагөз бұл кезде шымылдық түсіріп, соның ішінде отыр еді.

– Келін аманбысың?–деді Байтөбет Масатыға амандасып болғасын, шымылдық сыртынан Ботагөзге,– қонысың қайырлы болсын, жарқыным. Асан, шымылдықты түріп қой. Ас істеп берсе, сыйлағаны сол. Масаты асқа араласа алмас. Көріне бер, шырағым.

– Көрімдігіңіз!– деді Асан шымылдықты жиғалы жатып.

– Жол сөз. Жолаушы шығып баратын біреуге нәрсе беруді ырым көретін ем. Көрімдігіне Масаты бір көйлек киер, мына жолдан қайтайын.

Түрілген шымылдықтан шыққан Ботагөз, бетін бір қырындап жүріп, астың жабдығына кірісті. Асан далаға шығып кетіп, семізше келген қырықпа қызыл тоқтыны алып кіріп, заматта сойып, бір қолы мен төсінен басқа етін қазанға түгел салды. Дағдылы қонақтай жарты етін ғана салайын деп еді, мешкей Байтөбет тоймас деп ойлады.

Ет піскенге шейінгі кеңесіне қарағанда Байтөбет бергі шеті Қызылжарға, арғы шеті Омбыға барып қайтпақ екен, жұмысы кооперацияға товар алу.

Ат ағытып кеп, босағаға таман отырған Сағиттан Асан жол сұрап еді, ол: «Омбыда ашылатын мұғалімдер курсына баратын ем, аздап кешігіп қалдым, апаратын кісі таба алмадым» дегенді айтты.

– Ә, білдім!–деді Асан,– әнеугі менімен қалаға барғанда, күз баратын болдым деген оқуын, екен ғой?

– Ие, сол.

Сөз арасында Сағиттың кезі Ботагөзге түсіп қояды. Байтөбет ауылының мұғаліміне келетін «Сарыарқа» газетінің жақындағы бір санында басылған хабарға қарағанда, Асқар қазір Омбының түрмесінде. Осы хабарды Ботагөздің білетін-білмейтіні Сағитқа мәлім емес. Бұл хабарды Ботагөзге қалай жеткізем деп ойлап жүрген Сағитқа, өткен күні Байтөбет:

– Бала, сені Қызылжарға ала барайын, апар деп жүр ең,– деген соң, Қызылжарға баруға қуанып, бірақ «Ботагөзге тілдеспей кетем бе?» деп ренжіген еді.

Байтөбет ауылынан күн батардың алдында аттанғанды: «Бұлай неге кеш аттанды» деп ойлаған Сағит Құттыбай ауылына жақындағанда:

– Асандікіне қонайық,– дегенді естіді.

«Ә, онда жолым болды!» деп қуанды.

Міне, көкірегіне берік сақтаған осы хабарды Сағит Ботагөзге ет желініп, ұйқтауға жатқанша айтудың ретін бір келтіре алмай-ақ қойды.

Үй жабдығымен Ботагөз далаға кіріп-шығып жүргенде, Сағит та тысқа шығып еді, амандасудан басқа сөз аузына түспеді. Оған: жан-жағындағы барлық дүние соның аузын аңдығандай көрінді де тұрды.

Жолаушылар таңертең ат арқанынан жүреміз деген соң Ботагөз де, Асан да ерте тұрып, қонақтардың ертеңгі тамағын әзірлеуге кірісті. Асан отын ұсақтады. Ботагөз шелек алып, ауылға жақын жердегі Есілдің қара суына суға кетті.