Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Біраздан кейін қайғысын жадыратқан Ботагөз бен Сағит арбаға қатар отырып, Асқар жайында біраз кеңестер сұрап, өз жайын да қысқаша айтты. Оның сөзіне қарағанда 1912 жылы Асқар Итбаймен Петербург кеткенде Сағит Кенжетай үйінде қалып, бірер ай тұрғаннан кейін әкеңнің жиені едім деп біреу қамқорсып алып кетіпті. Ол адам келесі жазда Сағитты орыс қаласында мал бағатын бір жатаққа жалдап, содан 1916 жылға дейін көбіне қала арасында мал бағу, егін салу жұмысында жүріпті. 16 жылы Көкшетау, Қызылжардың арасына шойын жол салу жұмысы басталғанда, бір жыл жер қазуда болыпты. 1917 жылы Көкшетау елі, Жайылған деген болыста, ауылдық мектепте мұнын, бір немере ағайыны мұғалім болып, сол мұғалім Сағитты қасына алып 1917 жылдың күзінде сабақ оқытыпты. 18 жылдың январында Н... қаласында мұғалімдер жиылысы боп, сонда Сағитты оқытқан мұғалімді земства Асанның еліне жіберіпті. Мұғалім Сағитты сол елге ала кетіп, қыстай оқу оқытып, қазір: «алдағы қыста Омбыда мұғалімдік курс ашылады» деген хабармен Асанға еріп, Н...ға соны білу үшін келген екен.

Сағит кеңесін аяқтағанда бір жақтан Асан да келді. Осы кезде үйден Салиха шығып, қонақтарға ас піскендігін айтты.

– Үйде кездессең,– деді Асан, Ботагөзді дәмге шақырып,– мал басын жейтін жолын, бар адам ең. Ретсіз жерде кез келдің,. Ол дүниеде болмаса, бұл дүниеде Асқардың жақсылығын қайыра алмаймын. Аз дәмді көптей көріп, бірге отырып же. Қай қазақтың әйелін асқа шақырып отырмыз. Әркім не істесе өзі үшін істейді. Сені жұрт Асқардың әйелі деп сыйлайды.

Асан да, Сағит та құрақ ұшып, Ботагөзді жақын тартқанмен, «бөрі арығын білгізбес» деген мақалды еске алып, Ботагөз күн көріс жағынан сыр бермеп еді; ол айтпағанмен, оның жайын жолаушылар Салихадан естіген екен.

Ертеңіне Сағитты алып еліне қайтуға ыңғайланған Асан, атын жекпестен бұрын Ботагөзді оңаша шығарып сөйлесті.

– Жарықтығым!– деді ол,– тілеуім алдымдағы жас жігітпін! Ниетім ақ. Ақ ниетіммен айтамын: «сыпайы сырын жасырмас» деп мынау жас балаңа да, өзіңе де қиын боп тұр екен. Сен ұят, намысты қойып, мына біздің елге жүр. Бай болмағанмен өзіме-өзім тоқ шаруалы жігітпін. Мінер ат, киер киім, ішер ас бар. Өзге байлықтың керегі де жоқ. Үйде шешем бар. Басқа жаным жоқ. Келіншегім биыл опат болды. «Кебін кигеннен түңіл, кебенек кигеннен түңілме» деген. Тірі болса Асқар ертең-ақ босанар. Баласы мен әйелін аман-есен қолына тигізсем, оған одан үлкен олжа болмас. Асқардың, жақсылығын қалай қайтарам деп жүр ем. Құдай айдап әдейі кез келгендей болдың. Бұл имандай сезім.

Асанның шын жүректен шыққан сөзіне Ботагөз сенді. Сондықтан «пәлен-түген» деген бұрма, қалтарыс сездер айтуды орынсыз көрді.

О

сы кезде сырттан Сағит келді.

– Жасырын сөздерің жоқ па?– деді ол.

– Жоқ.

Ботагөзге айтқан сөздерін Асан Сағитқа да айтты.

– Дұрыс. Достық сөз, жан ашыған сөз, сені Асан кем ғып ұстамайды. Жақсылығы тиген Асқардың әйелі сен түгіл, айдаладағы алты аласы, бес бересі жоқ мен де мінезінің жақсылығынан Асанға үйір боп жүрмін. Маған да жақсылығы тиіп жүр,– деді Сағит,– бұл арада бөтен кісі жоқ қой,– деді ол, жан-жағына қарап алып,– әлгінде мен барып отырғанда Мадиярға бір офицер келді. Осындағы ақтардың бастығы дейді. Соның сөз ыңғайы жаман екен. Ботагөзге бұл арадан кетпесе болатын емес. Тегі осы арадан тез аттанайық. Сөз түрлерін мен жаман көрдім.

Бұл «түрі жаман сөзді» Ботагөз жорамалдап, кескіні сұрланайын деді.

– Жұмысын, бітсе қайтайық,– деді Асан Сағитқа.

– Жұмыс бітті. Күзге қарай Омбыға оқуға баратын қағазымды алдым. Ас ішейік те жүрейік. Сонымен бізбен бірге елге жүресің ғой, Ботагөз?..

– Қайдан білейін...

– «Қайдан білейінді» қой. Достық сөзді ұқ. Кемшілік көрсең, обал-жазығың мына Асан мен менің мойнымда.

– Жарайды,– деді Ботагөз аз ойланып, жыламсырап.– Бармағанда не істеймін. Салт басым, сабау қамшым болса Асқардың жолында өлер ем. Мына бір кішкене болып...

Ботагөз бетін басып, өксіп-өксіп алды.