Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Отырғанда үн жоқ. «Бұл кім?» деген Амантай, наганның құлағын ашқан қалпымен отырғанды иығынан ұстап тартып еді, винтовкаға сүйеніп отырған ол құлап қалды. Қолынан винтовкасын жұлып алған Амантай құлағанға үңілсе, аузынан арақ исі мүңкиді. Есін білмейді. Жобасы Совдеп адамы.

Қарауылдардың бұлай мас болуы жай емес екенін Амантай жорамалдады. Бірақ, казармаға барып, басқа да әскердің хал жайын білуді, я Совдепке баруды білмей ол аз тұрды.

Осы кезде қаладағы төрт-бес шіркеудің қоңыраулары қаңғырлап, қаланы басына көтерді.

«Бұл не?–деп ойлады Амантай,– бұл кезде шіркеу қағылмайтын еді ғой. Әлде өрт шықты ма?»

Әп-сәтте кеше азан-қазан бола қалды. Жан-жақтан сатыр-күтір мылтық атылды. Қалада не хал болғанын Амантай енді сезді де, Совдепке қарай жүгірді.

Шіркеудің қоңырау қағуы, көшедегі шу, атыс үдеді. Бірақ Амантайдың бұл халден құты қашқан жоқ, үйден шығарда аздап дірілдеген жүрегі орнығып, денесі серігіп кетті.

Жүгіре басқан Амантай, қаланын, орталық шеніндегі алапқа шыға келсе, Совдеп үйін қоршаған адам. Олардың казактар екенін Амантай көрді. Атысып жатқан түріне қарағанда – кеңсе әлі жауға алынбаған сияқты. Казармаға барайын деген оймен Амантай бетін кейін бұрып еді, ол жақтан да атыс естіліп, көп адам бері қарай дүркіреп келеді екен. Дүркіреген топ алапқа шығып еді, олар да казактар екен.

Амантайды қоршады. Қашар жер болмай қалды. Және қашуды ол өзіне ар көрді. Сондықтан, алап жақ шетте тұрған үйдің қасындағы кішірек қызыл кірпіш дүкенге жүгіріп барып, артынан көріп қалған біреулер атқылап қуып жеткенше, құлпын винтовканың найзасымен бұрап сындырып жіберіп, ішіне кірді. Кішкене дүкенде терезе болмайтын еді, төбесін тақтаймен жапқан, есіктен өзге жерде адам кірер орын жоқ.

Амантайдың қашып кіргенін көрген казактар, дүкенге топырлай жүгіргенде, есік алдында тұрған Амантай, винтовканың оғын ағытты. Ол бұрынғы мергендігінен танған жоқ екен. Атқан оғы далаға сирек кеткенін өзі көріп тұрды.

Сол атысқаннан, Амантай таң білінгенше, дүкеннің ашық бетіне жан жолатқан жоқ. Бірақ ол, аздан кейін бет алдына атпай, оғы азын есептеп, көзіне кісі іліксе атты да, кісі ілікпесе атпады. Оның атпауынан «оғы таусылған екен» деп жүгірген талай жау қаза тапты.

Екі көзі алдында тұрған Амантай, бір кезде артында бірдеме күрс ете түскенге жалт қараса – төбеден түсіп жатқан адам емес, оттың жалыны екен. Жалынмен бірге сарайға тақтайлар да құлады. Іші тар дүкенге қоп-қою қара түтін лап беріп кірді. Түтінге тұншыққан Амантай, көзін уқалай, жан-жағынан тескіндік жер іздеп еді, құлаған сарай төбесінің бір пұшпағы бықсып жанып, еркін тұтанбай жатыр екен. Сол арадан құлаған ағаштарға жармасып, Амантай жан-дәрмен дегенде төбесіне шықса, аржағы огородты шарбақ, ол жақта кісі жоқ, ақтар есік алдында шулайды.

Огородтың сырты – суы сарқылған, бірақ сазына тал өскен өзеннің биік жарлы арнасы еді. Көзіне тіршілік үміті елестеген Амантай, жанып жатқан сарайдан сырғып түсіп, огородты айнала тоқыған шарбаққа денесін жапсыра, өзенге қарай жүгірді. Абырой бергенде өртенген дүкеннен желмен шалқыған көк түтін оған жамылғы болып, оны ешкім көрген жоқ. Өкпесі аздап алқынған ол, бауырына бұйра тал өскен биік жарға домалай құлады.

7

Талай түндерді жамылғылап жүріп, Амантайдың тағы да тапқан баспанасы Бурабай тауының етегіндегі Меңіреудің қарағайы. Берік бекініс тапқаннан кейін, жан-жағына құлақ түрсе, есек сөз желдей гулейді, сонда айтары: «руссияның бар жерінде де совет өкіметі құлаған, бар жерде ақтар өкіметі орнаған, енді жуық арада ақтар патшаны тағына қайта отырғызбақ та, патшашылдық дәуір қайта басталмақ...»

«Бұ қалай болды!– деп қайғырады Амантай,– еңбекші көпшіліктің қараңғы өміріне Октябрь революциясы жаққан бостандық шамы шынымен сөнгені ме?!».