– Ботагөз босанды ма?

– Босанды.

– Не туды?

Асқар болған уақиғаны баяндады.

– Егер құлағым алдамаса,– деді Кузнецовқа,– дауысы ұл бала сықылды еді.

– «Поздравляю!», «Құтты болсын!», «Бауы берік болсын!»– деген сөздер тұс-тұстан жауып жатты.

– Құлағың алдамауға тиіс,– деді Кузнецов,– жолдастар, ат қояйық Асқардың ұлына!

– Қояйық!– десті басқалары да шулап.

– Кім қоямыз?

Әркім әртүрлі ат айтып жатқанда:

– Жолдастар!–деді Кузнецов,– мен бір ат таптым. Бәріңе де ұнайды.

– Қандай?

– «Амантай!»

Әр жерден шыққан «дұрыс!» деген сөздің ішінде – қайғы мен қуаныш сапырылысып, араласып жатты.

6

Қала деген аты ғана болмаса, Н... қаласы, капитализм дәуірінің шын мағынасындағы заводы, фабрикасы араласқан көшелеріне үлкен үйлер салынған қала сияқты қала емес еді. Екі қабат үйлер үлкен көшелерінде ғана бірен-саран кездесетін, өзге үйлерінің көбі бір қабат қана қарағай үйлер болатын, шет жақтарында ағаш үйден шым үй көп кездесетін, азғана жаңбыр себелеп өтсе, көшелерінен адам батпақтан жүре алмайтын бірақ етек-жеңі мол, таусымақтау жерге жалпая салынған. Сібірде көп кездесетін үлке-е-ен бір деревня еді.

Н... қаласы бастап орнауында, қала боп салынған жоқ. Ол қаланың орнына бірінші діңгек қағылуы 1823 жыл. Бұл жыл – патша үкіметінің Сібір қазағын өзіне қаратып болдым деп есептеп, уақытша билейтін положение шығарып, Орта жүздің хандығын жойып, қазақты тура өзіне қаратқан жылдан бір жыл кейін.

Қала деген ат білінгенмен Н... қаласына көпке шейін қазақтардан басқа бөгде адам орын салған жоқ. Н...дағы казактар негізінде екі-ақ семьядан тараған еді. Біреуі – Кабанов, біреуі – Баранов. Кейінгі кезде саудагер татар, жатақ қазақ, аздап крестьян араласқанмен, ХХ-ғасырдың өзінде де Н... қаласынын, көпшілігі Кабанов пен Барановтар болды.

Бұл екі тұқымының екеуі де өздерін аталықпыз – патшаға білгіліктіміз деп ойлады. Онысы рас та. XVI-ғасырда Сібірге кеп, Сібірді жаулап алған Донның казагы Ермак Тимофеевич пен Кабанов, Барановтар ере келген. Сібірді алып бергеннен кейін патша үкіметі Ермактың бұрынғы қылмыстарын кешіп, сый берген, Сібірге атаман қойған. Сонда, Сібір өлкесіне әкімшілік жүргізген Ермактың сүйенер мықты адамдарының ішінде осы Кабанов, Барановтар болатын. Содан бері олардан атамандық үзілген емес. Бертін кезде Кабанов, Барановтардан генерал, полковник, прапорщик, поручиктер кеп шыққан. Сол офицерлердің көбі, 1917 жылы патша түскеннен кейін соғыстан үйіне қайтып, ешбір саясатқа араласпаған кескінмен, тым-тырыс үйлерінде жатқан. Бірақ қарулары өздерінде болатын. Қаруын сұрап барған уақытша үкімет адамына: «Казак қарусыз тұра алмайды» деп бермеген. Қалада Совдеп құрылып, Совдеп адамдары казактардың бермеген құралын тартып ала бастағанда, бірен-саранынан басқасы тығып қойып, «жоқ» деп отырып алған. Кейін, казачий отряд құрылғанда, құралдың көбі солардан табылған.

Патша түскенге шейін ешбір саяси партияға қатынасым жоқ деп ойлайтын, саяси мәселеден өзін қашықпын деп санап, өз басының карьерасын көп ісінен жоғары ұстайтын Алексей Кулаков, патша түскеннен кейін ғана өзінін, монархист екенін ұқты. Патшаның түсуіне оның жаны қатты ашыды. Революция күндері Петроградта болмағанына, патшаның тағын қанымен қорғай алмағанына өкінді. Оның ұғымында «патшасыз ел мемлекет боп тұрмақ емес» еді. «Енді не болдық?» деп өкінді Алексей, патша түскеннен кейін.

Құрылған уақытша үкіметке, әсіресе, Керенский үкіметіне ол қатты наразы болды. Ол ептеп Франция тарихын білетін еді. 1789 жылы Францияда монархия құлап, Наполеон да монархияны нығайта алмай, 1830 жылы июльская монархия жарыққа шыққан. «Бізде де солай істеп болмас па екен?» деген ой кірді Алексейге. Не қылған күнде, оның арманы – монархияны қайта орнына қою болды. Бұл жөнде өзі Россияның Наполеоны болуды қиял етті.