Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Бүркіт талпынуын тоқтатпағасын, Амантай Кошкиннің «әрі кет» деуімен шанадан алысырақ барып тұрды. Бүркіт қайта тиышталды.

– Бұл неге талпынады?–деді Кошкин.

– Иесіне жаман сөз айтқанды біледі,– деді Амантай қуланып.

Кошкиннің естуінше – «бүркіт адамдай ақылды. Иесіне жау кісіге о да жау».

– Орысша біле ме?– деді үрейленген Кошкин.

– Біледі,– деді Амантай жымиып,– алып кетем десеңіз мә бүркіт!

– Жіберме!.. Жіберме!..

– Егер, мен тиме десем тимейді.

– Ендеше, айт, тиме деп,– деді Кошкин.

Амантай бірдеме айтқан боп, бүркіттің басын, топшысын сипап, басына томағасын кигізді.

– Бөркі ме оның?

– Иә, бөркі.

– Оны неге кигіздің, басы тоңа ма?

– Басы тоңбайды. Сендердің кескіндеріңді көңіліне сақтап қалмасын деп көзін жауып жатырмын. Егер, кескіндерің есінде қалса, ол сендерді қайдан болса да тауып алады.

– Мына кісіні танисың ба?–деді Кошкин қасындағысын нұсқап.– Бұл становой пристав.

– Қай жақтан келесіңдер?

– Алексеевка жақтан.

Кошкин губернаторға даярланған аттарды тексеріп жүргенін айтты.

– Бүркітпен аңшылық өте қызық,– деді пристав урядникке,– егер губернаторға көрсетсе, қандай жақсы болар еді.

– Бурабайға тоқтайды деген сөз бар, сонда шақыртамыз бұл қазақты. Әй, киргіз?.. Атың кім сенің?

– Амантай.

– Но, вот, Амантайка, сен келесің бе, губернаторға бүркіт салуды көрсетуге...

– Кел десең келем.

Приставпен екеуі күбірлескесін:

– Губернатордың өткенін байқап жүр де, Итбай ауылына кел,– деді Кошкин.

– Жарайды.

Урядниктің көзі қарсақтың терісіне бір-екі рет қадалды да, сұраудың жөнін таппады.

«Аң байлап келе жатқанда, жолда жолыққасын, орыс та болса сауға сұрайтын реті бар,– деп ойлады Амантай, Кошкиннің көзқарасын сезіп,– сұраудың ретін білмей тұрған шығар, бір қарсақтан байымаспын, байланып кетсін».

Амантай бүркітті ердің қасына қондырып, аттан түсті де, қарсақты қанжығадан шешіп алып, урядниктің алдына тастады.

– Қырғыз,– деді Амантай,– мала-мала держал қарсақ, қоян... он мала-мала сауға дабайт бойдит, ежли он дороги бидит шелабек.. Не дабайт жаман бойдит... поймал?..

– Понимаю...

Урядник қолына тиген қалың түбітті қарсақты қолына алып, қуанышпен сипады да:

– Маған кушайт надо?– деді.

«Ет асып бер дегені ме?»– деп бір ойлап қалған Амантай урядниктің көңілі қоянға да ауғанын кейінірек түсінді.

– Даем... кояндікі мақан жернай бойдит...

Амантай қанжығадан екеуіне екі қоян шешіп берді.

Жолаушылар жүріп кетті.

– Бүркітін губернаторға әкелер ме екен?– деді урядникке пристав былай шыға беріп.

– Әкелер. Тіл біледі дегені рас па екен?

– Менімше рас. Өтірік болса ол құс қазаққа еріп жүре ме, босанғасын қашып кетпей ме?

Иесінің тілін сөз білгендіктен алатын шығар. Оның қандай киргиз екенін білесің бе?

– Жоқ. Танымадым.

– Губернаторға бүркітімен қастық жасамас па екен, ол?

– Қайдан білейін!

– Бүркіті тілін білсе, оңашада үйретіп қойып, мен айыпты емеспін, құс айыпты деп жүрмесе!

– Оны ойлану керек екен!..

2

Жолдағы ауылдың біреуіне қонып, урядник пен пристав Итбайдікіне ертеңіне түске тармаса келді.

Губернатор келетін мезгіл жақындағасын, ауылдың солтүстігі мен күншығысынан келетін екі жолдың да үстіне Итбай салт атты қарауыл қойған еді. Сол қарауылдың біреуі көсем атпен көсілтіп келе жатқан урядник пен приставты көргесін ауылға тұра шапты.

«Есі дұрыс па, шаба жөнелгені несі?»–деп ойлады жолаушылар.

Қарауыл жігіт аттан қарғып түсіп, үйге жүгіріп кіргенде, Итбай ертеңгі шайын жаңа қолға алып жатыр еді.

– Келіп қалды!..

– Кім?

– Білмеймін, әйтеуір жүрісі қатты. Көсем жеккен...

– Бір ғана шаналы ма?

– Біреу.

– Ә, онда апы кіріп, күпі шықпай-ақ қой.