Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Ботагөз туралы ойлағаны: «Алдында не күн күтіп тұр! Торлаған қасқыр көп. Тоқтыдай солардың аузына түсіп кете барасың ба? Бақыт сәулесін көресің бе?

Тамбурда бірсыпыра уақыт тұрып, дем алып, аздап бойы тоңазыған соң, Асқар вагонға кіріп, купесіне беттеді. Жатқан купесіне бұл жақындағанда екі адам қарсы келіп, қымсынып өте берді. Кескіндері күңгірт. «Бейсауат жүрген неғылған адамдар?» – деп ойлады ол.

Купесіне кеп, орнына отырғаннан кейін, Асқарға: «әлгі қан жауғырлар ұры боп, бірдемемізді сыпырып кетті ме?» деген ой келді. Сол ойдан кейін, ол түрегеп, өз чемоданын қараса, орнында тұр.

Итбайдың жолға алған сандықшасы төсегінің астында еді. Оның ішінде патшаға әкеле жатқан сыйлар бар.

«Итбайдың сандықшасы аман ба екен?» – деп ойлаған Асқар, еңкейіп көйке астына қолын тықса, дәнеңе жоқ! Асқардың жүрегі су ете түсті. Не қыларын білмей сасып қалды.

– Итеке! Ау, Итеке!– деді ол Итбайды оятып.

Итбай өте қатты ұйқтап жатыр екен. Дауыстап оятқанына тұрмағасын, Асқар қолын батыра түртті.

– Һа-һа!..– деді шошып түрегеп Итбай.

– Итеке!..

– Һа-һа!..

– Есіңді жинашы, ояншы, Итеке!..

– Һа-һа!.. Асқармысың? Немене?..

– Сандықшаңызды қайда қойып едіңіз?!

– Жамбасымның астында да. Оны неге сұрадың?

– Ендеше сандықшаңыз жоқ!

– Е, ол қайда?– деді Итбай атып тұрып, астын сипалап,– ойбай, жоқ!

– Жаңа осы арадан бір ыңғайсыз адамдар өтіп еді, солар ұрлады оны!

– Ойбай қуайық!– деді Итбай ұмтылып.– Ә, құдай, ә, жасаған, я бабам, я әруақ!.. Өзің жөн бер!–деді Итбай жалаң аяқ Асқардың артынан коридорды бойлай жүгіре басып.

Бұлар вагонның басына тақалғанда, көзін уқалап панарын көтеріп проводник өз бөлмесінен шығып келеді екен.

– Багажымыз ұрланды,– деді Асқар оған.

– Қашан?

– Жаңа. Ұры ұзаған жоқ. Жүріңіз!..

Проводник те сасқан болып, Асқар мен Итбайға еріп тамбурға шықты. Осы кезде ашық есіктің алдында тұрған екі адам қолдарындағы сандықты сыртқа лақтырып жіберіп, өздері де секірді.

– Қап!– деді Асқар мен Итбай қосынан.

Итбайдың көзі қарауытып, басы айналып кетті. Ол сол араға отыра қалды.

СЕГІЗІНШІ ТАРАУ

ПЕТЕРБУРГТЕ

1

Петербургке енді жарты сағатта жетеміз деген проводниктің сөзі Асқарды аса қуандырды. Аспандағы жұлдыздай жарқырап, көзін қызықтырып, бойы жетпей арманда жүрген қиялы енді, баулыған құстай қолына кеп қонған тәрізденді.

Асқар Петербургті ең алғаш, бастауыш мектептің 2–3 кластарында оқып жүргенде естіген еді. Зиректігіне қызығып, Асқарды жақсы көретін учитель, «осы қалпыңмен жақсы оқысаң, бұдан кейін орта мектепті бітіріп, содан кейін Петербургтің университетіне барасың», дер еді, оған учитель, сөйтіп, Петербургтің қаласын, каналдарын, үйлерін, ескерткіштерін мақтап, Асқардың аузынан қызығу сілекейін ағызар еді. «Шіркін, сол қаланы бір көрсем!» деген арман Асқардың жүрегінде бала жасынан орнаған еді.

Петербургті жердің жұмағы деп ұққан Асқар, бертін келе, семинарияға түсе, Достоевский мен Некрасовтың, тағы сондай Петербургтің көлеңке жағын көп көрсететін жазушылардың шығармаларын оқып, «жердің жұмағында да» кемшілік барын білді. Петербург туралы тарихи және көркем шығармаларды кеп оқыған Асқар, оны көруге құмартты.

Семинарияға түскенде, Асқардың ойы: оны төрт жылда бітіріп, содан кейін, жоғары білім алуға Петербург бару еді. Ол тілегіне қолының қысқалығы жеткізбеген Асқар, «ең болмағанда бір көрсем» деген арманнан қол үзбейтін.

Міне, сондай, көрмей сағынған Петербургке ол келе жатыр.

Жарты сағат уақыт, асыққан Асқарға жарты жылдан артық сияқтанды. Терезеден қараса әлі – түн. Түнге терең сүңги зымыраған поезд Асқарға, поезға мінген халықты сүйремей Асқардың шыдамын сүйреген сияқтанды. Поезд ілгері зырлаған сайын, Асқардың жуан шыдамы жіңішкере бергендей, қалын, шыдамы жұқара бергендей болды.