Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Мұндай үлгілі жерде, жақсы болсаң да, жаман болсаң да, өзің үшін ғана емес, халқын, үшін боласын. Мұндағылар жаман қылығыңды көрсе, сені ғана емес, халқыңды кінәлап, алған тәрбиесі, өскен ортасы сондай дейді. Ал, жақсы қылықтарыңды көрсе, үлгілі, тәрбиелі елдің баласы екен деп, халқын, туралы жақсы пікірде қалады. Олай болса, ағай, сіз, өзіңіз үшін ғана емес, халқыңыз үшін бұл арада аса таза, аса әдепті болыңыз. Расын айту керек, сіз былайша, ауқатты адам болғанмен, әкімшілік жұмысына көптен араласқанмен, шаһардың мәдениетті тәртібін аз білесіз. Ақылдымсыды деп мені сөксеңіз де айтайын.

– Айт, шырағым, айт!– деді Итбай Асқардың сөзін бөліп,– «көп жасағаннан сұрама, көпті көргеннен сұра» деген. Сен жас та болсаң көпті көрдің. Залалды сөз айтып жатқан жоқсың. Танымайтын, мойны алыс жерге келдік. Мынаның қасында Омбы да ауыл сияқты екен. Мұндайда намысқа тырысып, сыр бермегеніміз жөн.

– Рахмет, ағай. Сөздің қысқасын айтайын: сіздің үстіңіздегі киіміңіз Петербургке лайық көрінбейді. Сізде ақша мол. Алдымен, осы қалада ен, жақсы киінетін адамдай болып киініңіз.

– Мақұл, шырағым. Сен де қалаған киіміңді ал. Борыш-қарышы жоқ, «бір жолға қоян терісі де шыдайды» деген. Құдай десіп жолға бірге шыққан соң, бір ауыртпалығыңды көтерем.

– Рахмет, ағай, оны ыңғайына қарай көрерміз.

Екеуі тысқа шығып, Пассажға барды да, Итбай өзіне: құндыз жағалы күзен ішік, дөңгелек құндыз бөрік, жақсы екі костюм, галошымен шегрен етік, ішкі-тысқы көйлектер алды; Асқарға: сыпайы пальто, костюм, галошы мен бәтеңке және крахмал жағалы сорочкалар әперді.

2

Асқар оянса, ұйқысы қанып, денесі сергіп қалған екен. Жатарда ол үлкен терезенің шымылдықтай үстінен салбырап, екі жағына жиырыла жиылатын қара барқыт пердесін жапқан еді. Содан ба, я таң әлі атқан жоқ па – бөлменің іші қараңғы.

Кереуеттен басын көтерген Асқар киінбестен, сәкіге төселген қалы кілемнің үстімен жүріп барды да, пердені екі жаққа жиыратын жібек бауды тартып кеп қалды. Төңкерілген ыдыстан ақтарылған судай, даладағы жарық қараңғы бөлмеге лық етіп құйылып кеп кетті. Ақтарыла құйылған жарықтың көбігінен шапшыған Асқардың көзі жасқанып, ол кірпігін жұма қалды да, аздан кейін ақырын ғана көтеріп, кең көзінің өткір қарашығын еппен ғана сығырайтты.

Көзін сәулеге үйреткен Асқар, терезеден қараса, аспан айнадай ашық екен, нұры толқи жарқыраған күн түске тармасып қалыпты.

Кеше Пассаждан алған сорочкасын, костюмін киіп, шамасынша сыланған Асқар, бөлмесін жауып, екінші қабаттағы парикмахерге барып, шашын қырықтырып, басын жуғызды.

Парикмахерден шығып Асқар Итбайдың номеріне барса, ол да түрегеп, киініп диван үстінде отыр екен,. бірақ киімдері – ауылдан киіп келгендер. Кескіні жүдеу.

«Сырқаттанды ма, әлде?» деп ойлаған Асқар:

– Неге жүдеп отырсыз, ағай?–деді.

– Жәй!–деді Итбай күрсініп, поезда ұрланған заттарым сол қалпымен кетеді-ау, енді, ә!.. Шіркін тамаша заттар еді...

– Мен сол заттарыңызды көрген де жоқ ем, не бар еді ішінде?

– Көп зат емес еді, бірақ қымбат заттар еді. Ақ ботаның түбітінен иіріп, арқауына шым жібек жүгірткен шекпен еді. Кезі жиырма бес сомның торғынымен астарлатып ем, кере құлаш қамшаттың ақ қылшық қара құндызынан қаусырмалы дөңгелек жаға салдырып, жең ұшына да жалпақтығы қарыстай құндыз ұстатып ем. Баларақ кезімде, Ірбіт қаласына ен, алғаш сауда жолына шыққанымда, базардан: жалпақтығы төрт елі, қалыңдығы қылыштың қырындай, ұзындығы 13 кез алтын оқа алып едім. Жылқының маңдай алды 15–20 сом кезінде оқаның кезін бес сомнан алып ем, бағасын содан біле бер. Сол оқаның алты кезін, шекпеннің өңірі мен етегіне айнала ұстатып ем. Жоғалған сандықта сол шекпен бар еді.

– Рас, қымбат заттар екен.