Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Қыз қоштасып шығып кетті. «Бұл кім? – деп ойлады Асқар,– қай қыз бұл? Итбайға келген қыздың біреуі ме? Жоқ, оған бұның жобасы келмейді!»

Бөлмесінде ерсілі-қарсылы жүрген Асқар пиджагінің ішкі қалтасына қол салып еді, Омбыда Мадиярдың «Базарханға бер» деген хаты ілікті. Асқар хатты алып қараса, конвертінде Базарханның, адресі және телефон номері жазылғаны көрінді.

– Сен өзің тентек жігіт болайын деп жүрсің,– деген еді бұл хатты Асқарға тапсырып тұрып Мадияр,– қазақтан әзірге социалист, әсіресе, демократ жоқ еді, сенің болғың келген екен, бар, жолың болсын. Ертең-ақ ол пікіріңнен айнуыңа әкел қолыңды! Олай дейтінім, осы хатты апарып беретін Базекеңнен артық оқыған да, артық білетін де қазақ әлі туған жоқ. Ұлт қамын одан артық ойлаймын деп ақымақтан басқа ешкім айтпас. Сол Базекең, бір кезде кедейшіл, кәтте пролетариатшыл болам деп, Карл Маркстің өзімен шұғылданған. Білемісің оның кім екенін?

– Естимін,– деді Асқар.

Марксті естімеген болар деген оймен айтқан Мадияр, оның «естимін» дегеніне мән беріп:

– Қайдан естідің?– деді.

– Е, мен сауатты кісі емеспін бе,– деді Асқар – оқымаймын ба?

– Марксті де оқыдым десейші,– деді Мадияр сүзіле қарап.–Қай кітабын оқыдың оның?

– Мен сізге Марксті оқыдым деген жоқпын.

– Оқымасаң қайдан білесің?

– Естуге болмай ма енді?

– Кімнен естідің?

– Сонда тергегеніңіз не, мені?–деді Асқар кейіп.

– Оқиын, оқымайын, онда сіздің, не жұмысыңыз бар?

– Неге жұмысым болмайды?– деді Мадияр да тікеленіп,– мен саясаттың кісісімін. Қазақ халқының болашағына мен немғұрайды қарай алмаймын. Оқымасаң оқырсың Марксті. Ол іске аспайтын жол. Тіпті, іске аса қалған күнде де, қазаққа оған түсу үшін әлі пәлен жүз жыл керек.

– Осының бәрін маған неге айтып отырсыз?–деді Маркстің атын, пікірінің жобасын Кузнецовтан ғана естіген, өзі еш еңбегін әлі оқымаған Асқар, Мадиярдың білгішсінгенін ұнатпай.

– Айтып отырғаным,– деді Мадияр, Базарханға тапсыр деген хатын Асқардың қолына беріп,– мына Базекең студент күнінде марксшіл болам деп, біраз әуреленіп, ойы ер жеткен кезде, ол пікірінің қаталығын көріп, марксизммен қоштасқан. Ол қазір кадеттің цекасына мүше. Мына хатты сен Базекеңе апарып бер. Мұны почтамен де жіберуге болатын еді, сен арқылы әдейі беріп отырмын. Мұнда бізді қанағат көрмедің ғой, сен. Базекеңді қанағат көрмеймін деп өзің де айтпассың, олай десең қазақ та болмассың. Таныс, сөйлес Базекеңмен.

– Жарайды,– деді, одан әрі Мадиярмен салғыласуды қажет көрмеген Асқар.

Мадияр Базарханға берген осы хаттың адресіне Асқар Петербургтің гостиницасындағы номерінде қарап отырды да, телефонды алып звонить етті.

Телефонда Базарханның өзі жауап берді.

– Газеттен көріп ем,– деді ол,– неге хабарласпай жатыр деп ем.

Кешірім сұраған Асқарға:

– Серіктеріңді алып, бүрсігүні біздің үйге түстікке келіңдер!– деді Базархан.

Базарханның үйін адресімен тапқан қонақтарды төрт қатарлы, сұлу архитектуралы үйдің үшінші қабатында есік ашып: монгол типті, сақалын қырған, сұйық ұзын мұрты бар, кең танау қара кісі қарсы алды.

– Сайымнан басқаларыңызды танымаймын,– деді ол, өзін: «Базархан Әділханұлы Меделханов» деп таныстырып.

– Сайымнан басқалары жөндерін айтты. Базархан есікті жапты да оларды шығыс (әсіресе өзбек) тәртібімен жиналған кең бөлмеге алып кірді.

– Орысша отыра алмассыңдар, жерге ауылша отырыңдар!– деп, төрде кілем үстіне төсеген көрпеден орын көрсетті. Асқар ғана орындыққа отырып, өзгелері Құдайбергенді ортаға ала көрпе үстіне орналасты. Базархан да жерге отырды. Аздан кейін есік қағылды.

– Пожалуйста!– деді Базархан.

Бөлмеге жуантықтау, орта жасты, жирен-шабдар әйел кірді.

– Біріңізге құрбы, біріңізге жеңге, бұл кісі!– деді Базархан.

Әйел бас изеп қана амандасып, босағада қонақтарға таңданғандай қарап тұр еді...

– Насыбайым мен ләгенімді әкеліңізші!– деді Базархан оған.

– Қазір, Борис Алексеевич!