Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

– Не айтқаның, он бес атқа бермес ем оны. Одан басқа, өзін, көрген, күмісіне алтын жалатқан кісем бар еді, қынында алтын сапты кездігім бар еді. Көкшетаудағы аң терісімен сауда қылатын ноғайдан жабайы қызыл түлкі 2 сом, 3 сом кезінде, таңсық көріп 25 сомға алған қара буырыл түлкім бар еді ғой.

– Мен көрген жоқпын.

– Көрмесең, сол түлкіден қазақша тымақ істетіп, сыртын қарала батсайымен тыстатып ем. Көкшетау барып, оязға осы үш затымды көрсеткенде: «бұларың тамаша сый екен,– деді ол,– бірақ сен енді, мұндай қымбат сый апаратын болған соң түгелдеп апар; ендігі жетпей тұрғаны: қазақша саптамалы етік пен күмістеген мүйіз шақша екен. ІІІекпен, тымақ, кісе, шақша, бесеуін апарсаң, әрі қымбат сыйлар болады, әрі патшаның алдында, өзіңнің қазақ екеніңді танытасың» деген. Оязды айтуымен ұстаға тамаша қып қошқардың мүйізінен балқытып, ұзындығы кезге жақын шақша істетіп, мәнерлерін алтыннан орнаттырған едім.

Итбай қатты күрсінді.

– Ағай!–деді Асқар,– қалалы жерде, осындай жоғалған заттарды іздейтін «уголовная розыска» дейтін мекеме бар, соған хабарлассақ қайтеді?

– Оқасы не? Неміз кетіпті?

– Ендеше, мен телефонмен сөйлесейін.

Анықтау бюросы арқылы Асқар «розысканы» тауып алды да, телефонмен ұрланған заттарды мәлімдеді. Розыска Асқардың, Итбайдың адресін, телефондарын жазып алып, егер зат табылса хабар бермек болды.

Асқар мен Итбай киініп тысқа шықты да, Невский проспектінің бойын өрлеп, жоғары қарай тартты.

Олар «Зимний дворецтің» комендатурасына кірсе, юбилейге әр жерден өкіл боп келген көп адам отыр екен, ішінде қазақ кескінділері де бар: солардың біреуіне Итбай тіл қатып еді, анау «білмеймін» дегендей басын шайқады.

– Мынау әдейі білмей тұр ма, болмаса қазақ емес пе?– деді Итбай Асқарға.

– Қазаққа ұқсайтын: жақұт, ойрат, қалмақ, тағы сол сияқты жұрттар бар, солардың біреуі болар.

Бұлардың қазақша сөзіне топталған көптен екі адам қазақша жауап қайырды. Амандықтан кейін жөн сұрасса, бірі – Торғай облысынан келген Сайым Қыдырұлы екен, біреуі –Жетісудан келген Құдайберген Маманұлы екен.

Комендатурадан тиісті қағаздарын алып шыққан соң, Құдайберген: «бүгін күн жұма, осындағы мешітте патшаның құрметіне мұсылмандар намаз оқиды екен, соған барайық»,– деді. Сайым мен Итбай қостаған соң, Асқар қарсы сез айтпай, «Выборгская сторона» жақтағы мешітке оларды бастап, трамваймен алып барды. Намаз оқымайтын Асқар серіктерінен рұқсат алып, мешітке кірмей кетті.

Гостиницаға ымырт жабыла қайтқан ол, шаршағанын сезсе де, Итбайды біле кетейін деп, соның номеріне барды. Барса, онда Құдайберген, Сайым, Итбай – үшеуі отыр екен. Итбайдың номері екі бөлме сияқты еді: шымылдықпен қоршаған – ұйықтайтын жағы, оның алды – ас бөлме сияқты. Алдыңғы бөлме кең, ортада үлкен стол. Столдың үстінде: әртүрлі арақтар, пісірулі тамақтар қойылыпты.

Асқар кіргенде Итбай ыңғайсызданған белгі көрсетті. «Итекең бұлайша арақ ішпейтін еді, Құдайберген қажы деген, сонда бұл арақтарды Сайым ғана іше ме!» деп ойлады Асқар. Арақ пен тамаққа Асқардың таңдана қарауын сезгендей Сайым:

– Жақсы келдің, мырза,– деді Асқарға,– «айран сұрай кеп шелегіңді жасырма» дегендей, Итекеңе қонаққа кеп отырмыз.

– Жақсы. Құп болады.

– Құп болса, шешін, жігіт!

Сайым Итбайға қарап еді, Итбай әлденені «айтпа» дегендей, көзін қысып, басын шайқады.

– «Туғаныңды жасырасың, өлгенде қайтесің» деген емес пе,– деді Сайым,– бала емес, өзі де түсінбей отыр деймісің. Солай ма, Асқар?

– Түк те түсінгем жоқ,– деді Асқар.

– Қой, жігіт, оныңа нанбаймын. Әлде, айлаңа сырық бойламайтын қумысың?

– Рас, ағай,– деді Асқар, шыныменен, «қонақ бола келдік» дегеніңізден басқа ешнәрсе біліп отырғам жоқ.

– Білмесең, жұмбақтамайын,– деді Сайым,– кәріліктің алды, жігіттіктің соңы деп, үшеуіміз бүгін бір ниетте отыр ек те, сен қосылсаң төртеу боламыз.

– Не ниет?