Ботагоз / Ботагөз - Сабит Муканов / Сәбит Мұқанов

Асқар «заттар табылды» деп сүйінші сұраудан бұрын Шербашидзе бұндай сұрау берсе, Итбай жамандай жөнелген болар еді; сүйіншіні қуанып сұраған сияқтанған Асқарды жамандауға қимай:

– Жаман жігіт емес,– деді ол.

– Ә, солай ма? Бірақ өзін, байларды жек көреді, кедейді жақсы көреді дейді ғой.

– Ондайы бар,– деді Итбай, Шербашидзенің ол сөзіне ерекше мән бермей.

– Жақсы. Ұзақ бөгемейін сізді. Государьға сыйыңыз тамаша. Мұндай сыйды әкелуші аз болар. Сізге көп рахмет айтар ұлы дәрежелі император. Рұқсат сізге!

– Асқар туралы айтылған сөздерді оған айтпай-ақ қойыңыз,– деді Шербашидзе Итбайға қолдасып.

– Алла сақтасын.

Шербашидзе кнопка басып, бірер кісі шақырып алды:

– Мына кісінің заттарын тысқа көтеріп шығарыңыздар, автомобильмен гостиницасына апарысып салыңыздар,– деді.

6

Юбилей 1913 жылдың 21 февраль күні болатын еді. Газеттердің хабарландыруынша юбилей тәртібі былай: 21 февраль күні таңертең Романовтардың құрметімен тілеуін тілеуге, барлық шіркеулерде литургия оқылады, барлық мешіттерде намаз оқылады. Патша – Николай II семьясымен литургияны Казанский соборда оқиды. Литургиядан кейін қалада әскери парад басталады, парадты император Николай Александр атындағы алаңда қабылдайды. Сол күні кешке, қалалардың көпшілігінде, әсіресе Петербург пен Москвада әр жерде балмаскарадтар, банкеттер ұйымдастырылады. Семьясымен Николай «дворянское собрание» үйінде болатын балға қатынасады.

22 февраль күні, күндізгі сағат екіде, Патша селосындағы Александр сарайында Николай облыстардан өкіл боп келгендерге аудиенция жасайды. Сол күні кешке Николай біраз адамдарды «Қысқы Сарайда» қабылдайды. Осымен мереке – аяқталады.

Газеттердің хабарынша, бұл мәжілістердің бәріне де пропускіні «министр двора» береді.

Осы хабарларды оқыған Асқар, бірде-бір мәжіліске қатынаса алмайды екем деп ойлады, себебі – ол өкіл емес. Расында солай болды. 18 февральдан бастап үлестірілген пропускілерден Итбай алды, Асқарға ол тимеді. Итбай оған әпермек болып еді, сөзін өткізе алмады.

Осы туралы Асқар номеріне келген Алексей Кулаковқа айтты.

– «Пропуск» деген сөз бе, тәйір!– деді Кулаков,– тілегіңізді әперем. Егер қаласаңыз, императрицаның өз қолымен жазылғандарын да әперейін.

– Рахмет.

20 февраль күні кешке, Алексей Асқардың номеріне асығыс кіріп қана шықты да, императрицаның қолы қойылған үш пропуск әкеп берді: Казанский собордағы литургияға, дворянское собраниедегі балға, Александр сарайындағы аудиенцияға.

– Қолдан келгені осы болды,– деді Алексей мақтанғандай,– пропускілерді министрлер мен генералдардың да құдайы қалағандары-ақ алды, көбіне тимей қалды: Анна Вырубова арқылы зорға алдым.

– Зор рахмет.

– Ертең балға бірге барамыз. Патшаның қыздарымен танцовать етесіз. Мазурка білесіз бе?

– Білем.

– Тамаша! Полонез білесіз бе?

– Ол не.

– Танцының бір түрі. Былай (Алексей билеп көрсетті).

– Білмеймін.

– Оның оқасы жоқ. Хошыңыз!

Алексей кеткен соң Тамара звонить етіп еді, бүгін кешке жұмыстарым бар еді деп, одан бүгінше жолықпауға рұқсат алды.

Ол күні кешке Асқар Булатовты күтті. Кешкі сағат онда Булатов келді. Бұрынғы дағдымен екеуі саяси темада біраз сөйлесті. Маркстің, Энгельстің, Лениннің бірнеше еңбектерін оқып үлгерген Асқар, өзі шеше алмаған бірнеше мәселелер туралы Булатовпен пікір алысты. Булатов Асқарға бұл жолы «Иосиф Виссарионович Сталиннің әзірге баспаға шықпаған еңбегі» деп «Марксизм және ұлт мәселесі» деген машинкаға басылған қолжазбаны берді. «Бұ да басылмаған» деп тағы бір қолжазба берді, ол Лениннің «Ұлт мәселесі туралы сын заметкалар» дейтін мақаласы екен.

– Бұның бәріне алғыс айтам,– деді Асқар,– сен арқылы мен Петербургте саяси үлкен бір университет өткендей болдым. Көңілімнің көзі жаңа ашылған сияқты. Бірақ әлі де білмегенім көп. Аманшылық болса, Петербургтен қайтқанда бір чемодан кітап алып қайтармын.

– Жақсы!– деді Булатов.

7