Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Бұлыш бір ауыз сөзге келместен шиті мылтығын қолға алып, қотыр тайлаққа қарғып мінеді де кейін қарай тартып отырады. Түн ортасы ауа жүрек жұтқан жас жігіт байдың сандық өркеш қос нарын сүргітіп қуып келеді анасы отырған жерге. Дәу апа, сонда: "Әп бәрекедді, міне енді үялмай елге де баратын болдық!" деп қабағы жадырап орнынан түрегелген екен дейді. Бұл хикая, батыр мінезді Дәу апаның көп ерлігінің бірі ретінде ел ішінде аңызға айналып кеткен.

Оны Бұқабай мелиса да білетін. Сондықтан Дәу апамен салғыласып жатуды бекер санады.

Бірақ "Хантөрткіл" ауыл советі бойынша өкіметке қару-жарағын тапсырудан бас тартқан азаматтардың тізімінің дәл ортан белінде бадырайып "Бұлыш Аршаұлы" есімі де кеткен еді.

7

Күздің басы бұл елге "кәмпеске" атты ұлы дүрбелеңін ала келді. "Кәмпеске" Бас Оймаут, Орта Оймаут, Сарыбай құм, Доңызтау жақтан басталып Хантөрткіл, Түгіскен төңірегіне жайлаған қалың елге қарай жағалап келе жатты. Бір күні Жарасбай, Тегінберді "кәмпескеленсе", бір күні Байтақ, Үлман, Құлман "сорлапты", малын, дүние-мүлкін солдат шығып сыпырып алып, өздерін "арыстыбай" етіп, Темірге айдатыпты деген дақпырттары жер жарып жатыр.

Сондай бір күні, көлеңке басы ұзарған кіші бесін шамасы еді. Әлгіндей хабарларды есіте-есіте тырс еткенге елендеп отырған Пахраддин аулына Мажан аулы тұсынан жалбақтап шауып жалғыз атты келе жатты. Ауыл өріп тысқа шықты. "Астапыралла" деп Тәңіріне сыйынып, "Және не хабар келеді?" деп жалпылдап шапқан жалғыз аттыны тосты. Жалғыз атты жау келе жатқандай айқайлай кірді ауылға. Ждақай екен кәдімгі.

— А-а-а... халайық! Бірің қалмаңдар! Шақырып жатыр, кәмисия! Шақырып жатыр митинг! "Кемпеске" болады!

Мажан "кәмпеске" болады! Көм-пес-ке-е-е! Бірің қалмаңдар! Митинг!

— О, жағың қарыссын! "Митыңы" несі тағы?!

— Соншама өрекпігені несі, жетпегірдің! — деп әйелдер

Ждақайды қарғап-сіледі. Бірақ "кәмпеске" дегеннің не екенін көзбен көруге бәрі де құмартулы еді. Аттысы — атты, жаяуы —жаяу тай шаптырым жердегі Мажан аулына қарай қатын-қалаш, бала-шаға түгел шұбырды.

Қарақасқа айғырын ерттеп мініп, жұрттың соңын ала Пахраддин де шықты ауылдан. Көлденең белден аса бере кең алапқа көлбей қонған бай ауылы көрінді. Ауыл үсті ханбазардай қайнап жатыр екен. Одағайлап ауыл шетінде тұрған қызылтулы "Қызыл отау" төңірегі ығы-жығы адам. Тізілген ат арба. Құмырсқадай бала-шаға. Ауылдың алды шаңытып иірілген қаптаған қалың мал. Мыңғырған қой. Үйір-үйір жылқы. Түйелер. Мал қайырып селтеңдескен аттылар. Ит үріп, қой маңырап, жылқы кісінеп, ауыл үсті ию-қию.

Ел шетіне тиген ланды көргендей, Пахраддин тітіркеніп кетті. Естуінше ірі қарасы 300-ден асатын байлар ғана ілігуте тиіс бұл науқанға. Сатты, сойды, қолды болды, әйтеуір, Пахраддинде бес-он түйе, жүз қаралы ұсақ жандықтан артық мал қалмады. Бұл есеппен қарағанда Пахраддин "кәмпеске" құрығынан құтылуға керек.

Жұртты жиып арбаның үстіне шығып Асан бәлшебек сөз сөйледі. Бай мүлкін көмпескелеу жайлы Каз.ЦИК-тің декретін оқыды. Асанның қасында бір топ адам. Ішінде жаңадан болған ауылсовет бастығы — Жорға Күрең. Жорға Күрең жымсиып күліп алға шықты. Қолындағы тілдей қағазына үңілді. Бастық болуға Шәріптен гөрі епті, оңтайлы екені көрініп-ақ тұр. Тілі де майда, жатық. Үні де жұмсақ.

— Жолдастар! Енді сөз кезегін тап жауымыз Мажан бай Ұлмановтың есігінде қой бағып өмірін өткізген жалшысы, жолдас Қауқаш Көшекбаевқа береміз! — деді. "Жолдас Қауқаш Көшекбаев" деп жұрт қайталап айтып жамырап күліп жатты.

— Ау, қайдасың, жолдас Көшекбаев?

— Уа, түбің түссін, бол тез! Теңдік тиді саған да, сөйле!

Жетегіндегі жарбай түйесінің бұйдасын қасындағы