Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

— Су! Су! — дейді. Докторға көмектесіп жүрген жас жігіт брезент қалтадан Асанның аузына су тамызды. Жаралы Асанның көзі жақындай бере тоқтаған ахунға түсті. Басын шайқай берді. Сөйлесуге тілі келмеді. Өлім аузында жатқан Асанға одан әрі қарауға ахунның дәті жетпеді.

Басын шайқай берді ахун. Бет алды жүріп кетті күңіреніп. Бұ тірліктен безіп өмірді тәрк етіп дүние кезіп лағып кеткісі келді байғұстың.

— О, Жаратқан! О, Жаратқан! — деп сарнап кетіп барады. Қаңғып өлуге кетіп барады. Ендігі лайығы бұл қақбасқа сол қаңғып өлген.

Ойпаңның батыс тұсынан құм арасынан шұбатылып көш шықты. Алқа-салқа көш. Жылап-сықтаған қатын-қалаш дауысы. Көшпен қабаттасып жапырлаған жаяулар, оған іле-шала топырлаған аттылар. Жүк артқан түйелер, айдаған мал ойпаңға нөпірлеп шаңытып құлады. Ахун көшке қарсы келеді.

Апанастың бұйрығымен содан көш кешке дейін құдық басыңда іркілді. Оққа ұшқандардың ішінде біреудің баласы, біреудің әкесі, біреудің бауыры табылып, онсыз да жүрегі жаралы ауыл у-шу азалы дауыс көтерді.

Отряд та со күні түсте қаза болған Асан бәлшебекті және екі жауынгерді, оққа ұшқан ауыл адамдарымен, жерге берді. Аспанға үш дүркін мылтық атып, отряд кешке дейін аза тұтты.

Күн ысуы қайтты-ау деген шамада көш жолға шықты. Кешегі келген іздерімен кейін елге бет түзеді. Көштің дені әйел, бала-шаға, кемпір-сампыр. Қаруларын тапсырып өз еркімен беріліп бала-шағасының қасында келе жатқан ер-азаматтар да жоқ емес.

Мана, көш қаша бытырап құмға кіргенде бір жалғыз үйлі көш жылға-жылғаны қуалап бөлек кеткен. Бұл көш Балқиянікі еді. Қуғын-сүргінді көріп қалған ер мінезді келіншек, әйтеуір, отрядтың құрығынан құтылса, Бұлыштың оны қалайда тауып аларына көзі жеткен. Бұлыш жігіттері өкшелеген жаудың бетін аудару үшін қиястап қаша ұрыс салған. Отряд олардан гөрі айлалы болып шықты. Негізгі күшін Бұлыш нөкерлерін қуалауға қалдырып, бір тобы бөліне шауып көшті қайтарды. Көш қолға түскеннен кейін отрядтың негізгі күші де атысты доғарды.

Қарсыласқанмен, саны да, қару-жарағы да бұлардан әлдеқайда басым отрядтан жеңіліс табатынына көздері анық жеткен ауыл азаматтары сол арада іштей іруге айналды.

Айқай, дау, керіс басталды. Егер Бұлыш басу айтпағанда өзара ұстаса кетуге де бар еді ашынған жұрт. Бүгінгі өлім-жітімді көрген Бұлыш енді іштей шұғыл шешімге келген-ді. Ізіне ерген жұртқа соны жария етті.

— Күші басым жауға салып обалдарыңа қалулымын, жігіттер! — деді Бұлыш иіріліп тұрған нөкеріне. — Енді ұрынсақ қатын-бала көз жасына қалулымыз. Мен сендердің қатындарыңды — жесір, балаларыңды — жетім еткім келмейді. Жігіттер! Бәрің де осы жерден түгел кейін қайтыңдар! Сөз осы! Мен әрі қарай жалғыз кетулімін!

Ат үстінде қаздиып отырған сіреңке қара Бұлыштың түсі түтігіп, көзі қанталап кеткен еді. Бесатарын алдына көлденең ұстаған. Басқаны күтсе де жұрт Бұлыштан дәл бұндайды күтпеген тәрізді. Сең сокқандай теңселіп кетті.

— Менің қайтар жолым кесулі. Мен не көрсем де алдымнан көрулімін. Әмірім — енді бала-шағаларыңа қосылындар! Батам осы. Енді ізіме ергеніңді атамын! — деді Бұлыш атының басын бұра беріп.

— Мәссаған!

— Ау, бізді енді... кімге тапсырғаныңыз, Бұлыш аға!?

— Апанасқа! — деді Бұлыш атының басын бұрып. —

Ол әділ орыс. Айтқан сөзінде тұрады. Кешіреді.

Бұлыш қара қасқа арғымағының басын Балқияның көшіне қарай бұрды.

Жұрт аңтарылып тұрып қалған. Көп ұзамай дау, керіс қайта басталды. Жартысы көштен қалмайтын болды да, жартысы Кеңес өкіметінің қас дұшпаны Әзбергеннің аузына қарады, Сөйтіп, нөкер екіге бөлінді. Үшінші бөлік боп Бұлыш пен Балқия кетті. Бұлыштың жалғыз үйлі шолақ көші сонау көз ұшында қылт етіп қабақтан әрі асқанша біраз жігіттер жалтақ-жалтақ қараумен болды.

Бұлыштың не ойлағаны, қайда бет алғаны көпшілік үшін жұмбақ болып қалды.

5