Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Ел шетіне кіргеннен бастап Хансұлудың таңырқауы көбейді. Бұлар қуғын-сүргінмен жүрген жыл ішінде ел сиқы қатты өзгерген. Бұрынғы, әр төбенің астында бес-он үйден, балгердің құмалағындай шашылып жататын ауылдар азайыпты. Оның есесіне құдық, бұлақ бастарында мол шоғырланып, желбіретіп қызыл жалау көтеріп, сапырылысып кірпіш құйып, қабырға қалап жатқан жұрт. Бұл ауылдар баяғы көп айтылатын "жаңа өмірге" қарай жүйткіп кетіп қалған. Шегенің айтуынша ауыл жиналып Жылыбұлақ басына қонған. Серіктікке ұйысқан. Енді ауыл "Жаңа жол" деп аталады.

Хансұлудың көзіне тастақ төбе етегінде мыңғырған қала тұрғандай көрінді. Сары беткей төсінде халық жыбырлап, той өтіп жатқандай. Өткен жыл ішінде дүние таза өзгеріп кеткендей.

Хансұлудың есіл-дерті тезірек әке-шешесін көру.

Назары — ауылдан шеттеу тұрған ақ боз үйде. Танып келеді өз үйін. Бұрқ етіп көзіне жас келді.

— Ай, қасқалдақ, жаса кәллектеп! Қарашы Шеге, мектепті қасқайтып салып тастапты! Әй, маладес, Қозбағар! - деп Ждақай ат үстінде едіреңдеп айқайлап ұшып кете жаздады.

Хансұлудың есіне Шеге айтқан әңгіме оралды. Жаңа ауылға Қозбағар басқарма болыпты. Баяғы жаман Қозбағар, сөйтіп, елге тұтқа болған. Осының бәріне Хансұлу сенер-сенбесін білмейді.

Жақындай келе ауыл бедері айқындалды. Бұлақты жағалай тізіле қонған елу шақты уй.

Ауыл жұртшылығы жұмыстарын тоқтатып, иттерді шулатып жақындай берген шолақ көшке самсап қарап тұр. Бір қатын жай тұрғанша Торқа кемпірді сөйлеткісі кеп:

— Шешей-ау, көзайдын, кім десек қашып кеткен келініңіз екен ғой келе жатқан! — деді дауысын саңқылдатып жұртқа есіттіре.

— Әдірамқалсын... "келін" болмай, "құлақтың" қызын!! Баламнан аулақ, о несі түге! — деп Торқа кемпір тұрған жерінде тулады.

Шағын көш ауыл шетінде іркілді. Бала-шаға алдарынан жүгіріп шықса да, үлкендер жағы қарсы алуға асығар емес. Шеге Қозбағарды көріп тұрса да:

— Ау, басқарма қайда? Басқарма!? — деп дауыстады әдейі.

Сүйменшотпен жерді төмпештеп жатқан Қозбағар маңдай терін жеңіне сүртіп, тіктелді.

— Ау, жолдас! Мына еліңді қарсы ал! — деп Шеге жанын қуырып барады. Қомпиған Қозбағар қолайсыз күйге түсіп, көшке қарай аяндады. Сол-ақ екен, Торқа кемпір:

— Әй!— деді.— Қаншама қатынжанды болсаң да қайт кейін!

— Апа-ау... міндетім ғой...

— Дәл "міндетіңнің" ішіне сиейін... сенің! Қайт! Қайт деген соң! — деп шақ-шақ етті шешесі.- Ойбай, бұндай ынжықты көрсем көзім шықсын!

Торқа кемпір отыра қалып сары беткейдің құрғақ топырағын жұдырықтады. - Апа! — деді инабатпен адуын кемпірдің жанына келіп еңкейген Шеге. — Апа, сабыр етіңіз! "Құлак", "банды" деген сөздерді аңдап айтыңыз! Бұл үйлер біздің ауылға ГПУ-дің бұйрығымен келіп отыр. Астанавит откошовкі прказібайт табарыш Сталин, —деді Шеге дауысын қатайтып, әдейі орысшалап. — От соңдай саясат!

— Ойбұй! — деп Торқа кемпір түйелерге қарай тұра жүгірді. — Ойбұй, жамалдатқыр, емізіп қойды-ау ботасын!

Ай, шу!

Жұрт қыран-топан.

Шынашақтай кемпір шаңдаққа қарай жүйткіп барады. Хансұлу да күлді. Даукес кемпірді бір ауыз сөзбен қашырған Шегенің тапқырлығына іштей құлай риза болды.

2

Жалғыз көш құм ішін көп шарлады. Алғаш арттан қуғын-сүргін бола ма деп бет алды қашты. Қуғын-сүргін болмады. Содан бағытын шығысқа таман өзгертіп күн-түн демей үдере тартты. Жал-жал құмдар таусылмады. Екі күн жүріп үшінші күні дегенде құм арасында бір жасыл жантақты, шырмауықты шұқырға кезікті. Кідірді. Жүктерін түсіріп, екі түйе, бір ботаны тұсап жантаққа жіберді. Екі көлік аттың да ер-тұрмандарын сыпырды. Көштегі адам саны да екеу еді. Бір еркек, бір әйел. Еркегі малды жайғап жүргенде, әйелі от түтетіп су қайнатты. Екеуінде де үн жоқ. Екі кереге басын қосып жіберіп лезде есекарқа күрке жасады. Сосын, сол қуыс күркеде шүңкиіп отырып шай ішті. Ыстық шайдан мандайлары жіпсіп, терлегеннен кейін ғана еркегіне тіл бітті: