Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Көшті алып келе жатқан отряд ұшы-қиырсыз құм мұхитынан екінші күні де шыға алмады. Екінші күні де құм арасында түнеді. Ай әлі тумаған. Сары күздің май тоңғысыз түні. Қоянсүйек бұталары арасына кіріп іркілген ауыл жұрты бұ кезде ұйқыға бас қойган. Оларды қоршап, бөлек-бөлек боп отряд жатыр. Ал отрядтың сыртында тұс-тұсқа қарауыл қойылған. Соның бірі — Шеге. Көзін жұмса көз алдына Рысбек келе қалады. Құм үстінде болған уақиғаны бір сәтке ұмыта алар емес. Ұйықтай алмай екі жағы суалып, көзі кіртиіп кеткен. Содан бері Ждақайды көрсе ит көрген мысықтай жиырылады. Опат болған Асан-ды ойлайды. Өлім туралы түңғыш рет сарылып көп ойланды Шеге. Мана Лабақ ахун Апанастың өтінішімен жұртқа уағыз айтқан. Көңілін көптен торлаған қасіреттің қара бұлты содан нөсерлеп кеп берген. Жұрт бір сәтке атыс-шабыс ауыртпалықты ұмытып шалдың боздау қоңыр әуеніне тербелген. Шеге көз жасын тыя алмай құм ішіне жалғыз кетіп жылады. Жер бетінде бұның мұңын ұғар жан қалмағандай қатты жалғызсырады. Бұны бір түсінсе жалғыз Хансұлу түсінетін сияқтанды. Хансұлумен оңаша сөйлесуді көздеді. Реті келді. Жұрт кешкі асқа қамданып, сапырылысып жатқан кезде бір қаға берісте Хансұлуға бір ауыз тіл қатып, "Түнде күзетте тұрамын. Сені күтемін" деп қалды.

Көп ұзамай Ай туатын сыңайы байқалып, төңірек бозаруға айналды. Жұрт — ұйқыда. Бұл — күзетте. Қыз әлі жоқ. Шеге осы сапарда, әсіресе, кешелі-бүгін Апанасқа таң қалды. Жол-жөнекей таң намазы, бесін намазы кездерінде түйесін шөгере сап жайнамазын құм үстіне төсеп құбылаға бет бұрған Лабақ ахуңды байқап қалса болды, Апанас шапшаң бұйрық етіп көшті іркеді. Әскерді де іркеді. Сөйтіп, Лабақ ахунның және оны төңіректеп сәждеге бас қойған жұртшылықтың намазы аяқталғанша бүкіл елді иіріп күттіріп қояды. Тәртіп сақтатады. Содан Лабақ ахун бастаған ауылдың үлкен-кішілерінің Апанасқа деген көзқарасы күрт өзгерді. "Орыс та болса, бір иманды жан екен!" деп, қариялар отряд командиріне ілтипатпен қарады. Ждақай бастаған кейбір жастар ғана "Мынасы несі командиріміздің, молдаға табынып..." — деп күңкілдеді. Сұржекей сияқтылар Апанасқа: "Бұныңыз қалай, Афанасий Васильевич? Бандиттерді бүйтіп неге құрметтейсіз?" — деп наразылық та білдірді. Апанастың жауабы біреу: "Халықты құрметтеу керек, дәстүрді сыйлау керек", — дейді.

Шеге селк етті. Қараңғы ішінен бір тысыр сезілгендей. Қарауытып, майда басып бір сұлба таяп келеді. Үңіліп қарады. Хансұлу! Рас, соның өзі! Шегенің тілі байланып, тандайы құрғады. Ал енді кайтті?

Майда басып жақындай берген қыз іркілді. Соның өзі. Талдырмаштау сопайған Хансұлу. Шеге қолындағы бесатар да осы сәт шамадан тыс ауырлап кеткендей. Ұстауға ебедейсіз. Өзі де сөлекет қозғалып сөлең етіп, үнсіз тұрған қызға қарай аяқ басты.

Төбеде далиған жұлдызды аспан, табан астында шалқар құм жатқанын жөне сол жалпақ әлем қазір ұйқыда екенін шапшаң ойдан өткізді.

— Хансұлу! — деді дауысы жарықшақтанып, сыбырлағандай. Кісі есітердей емес еді. Бірақ Хансұлу есітті.

— Мен ғой!.. — деді. Үнінен жұмсақ ілтипат сезілгендей.

Шеге қызға жақын келді. Тоқтады. Қыз иығына жұқа шапанын жамылып шыққан екен. Жағасынан бүріп ұстап, бұған төменнен қайқы кірпігі түріліп сүзіле қарап тұр. Қара көлеңке түн де болса Шеге қыздың тік қадалған ағы ақ, аласы ала үлкен сұлу жанарын көрді. Алдында қол жетер жерде тұр Хансұлу. Түн жұлдызы тұрғандай алдында.

Қыз сәл миық тартты. Соңда ғана Шеге өзінің қисынсыз көп тұрып қалғанын байқады. Жүрегімен алысып:

— Жүр... қыр үстіне шығайық! — деді. Қыз бұны үнсіз қоштап қатар қозғалды. Шегенің жүрегі кеудесіне сияр емес.

Жүйрік сезімі дүниені шарлайды. Аяқ астында құрғақ шөп тысыры. Тыныштыққа құлақ түріп жан құйынымен алысады Шеге. Төбеде далиып аспан, шаңытып Құс жолы, төменде кең медиен құм жатыр. Сарғайып сағынған ғашығына не демек? "Неге шақырдың?" десе, не деп жауап катпақ?

Маңдайы жарқырап үр қызындай аяғын ерініп басып келеді Хансұлу.