Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

— "Ә" деп қозғалған кезде, қорыққанымнан бір селтиген темірді ұстай алыппын. "Болмайды!" деп баж етті Ибрагим.Құрысын, сөйтсем, ол әлгі мәшинені жүргізетін темір екен. Қайдан білейін. Ибрагимнің күлкіден ішек-сілесі катты.

"Ибрагим" деп тұрғаны Калашниковтің мәшинесын айдайтын қала модысымен шаш қайырған татар жігіті. Білмейтіні жоқ, пысық. Белгілі болды сыңғырлаған күлкіңнің төркіні. Өзіне мәшине де, Ибрагим де ұнап қалса керек. Мал баққаннан басқа білері жоқ Шегені қайтсін.

— Шеге, не болды? Неге үндемей отырсың?! — деп

Хансұлу бір кезде бұның алдына кеп жүресінен отыра қап бетіне үңілді. Күліп қарайды. Күлгені бұны табалағаңдай болды. Шапалакпен жақтан осып кеп жіберді. Шегенің қолы қатты еді. Шапалақ шарт ете түсті. Хансұлу шалқалап барып екі қолымен жер тіреді. Үй іші күңгірт болса да Хансұлудың жарқ ете қалған көзін көрді. Оң жағын басып бүк түсіп бүгіле берді. Бір кезде шарасынан шыға ашу бүріккен отты көзін оқша қадап:

— Не болды? — деді жан дауысы шырқырап шығып.

— Білмейсің бе, не болғанын? — деп қарсы ақырды Шеге.

— Білмеймін!.. Білмеймін!.. — деп ышқынып жіберді

Хансұлу. Сөйтті де, үйден ытқып шыга жөнелді. Жәй кеткен жоқ. "Жынды!" деп, есікті тарс жауып кетті. Үйге кіріп келе жатқан керең кемпірмен тар шоланда қақтығысып қалды.

— Көтек! Құдай зекет! — деп, шошып кеткен кемпір алақтап есік алдында сәл бөгелді. Содан кейін ішке кірді. Үй іші қараңғы еді.

— Ибай-ау, Құдай зекет, бұларың не... шам жақпағандарың?.. — деп қайран қалды кемпір. — Балам-ау, бұларың не? — деп, пеш жанында күйбелендеп сіреңке іздеуге кірісті.

Шеге үнсіз. Осы сәт қараңғы бөлме іші тар қапастай көрінді. Тұра ұмтылды бұл да сыртқа. Есік алдына шыға келсе ымырт үйіріліпті. Ызғарлы желеміктеу мазасыз түн. Көрші-қолаң қораларына малдарын қамап болып, әрқайсысы жылы ошақ бастарында саябыр тапқан шақ. Сыртта жалғыз ғана Шеге. Осы үйдің ала күшігі Шегенің мұңына ортақтасқандай қасына келді. Құйрық бұлғақтатты. Кемпірдің жыңғыл шарбағының төңірегінде ешкім көзге шалынбады. Шеге Хансұлуды іздеді. Бірақ келіншегі жым-жылас жоқ. Жігі айрылып қақыраған дүние одан сайын қақырай түскендей.

Ойы құйындай ұйытқып не істеп, не қойғанын білмейді. Бір кезде қараса, солбырайып шарбақты орап өтіп өзенге беттеп келеді екен. Ала күшік жігіттің мүшкіл халін түсінгендей селтең қағып қасында келеді. Ұйытқыған жан құйыны кем-кемдеп толас тапқан шамада бүгінгі уақиғаны ақыл таразысына салып ойлай бастады.

Шеге кенет іркіліп аспанға қарады. Төбені бүркеген түн. Ауыр бұлт бар. Іркілген себебі басына бір сұмдық ой келді. "Ешкім де емеспін мен. Революционер де емеспін. Комсомол да емеспін. Жаңашыл жас та емеспін. Ескілікпен айқасқаны рас, бірақ, одан жаңашыл да болып жарытпаған... Бір байғүс жандайшаппын..." деген сұмдық ой келді. "Ие, жандайшап!", "Жандайшап!". Бұны алдыңғы қатарлы жас деп ізіне ерген Хансұлуды аяп кетті. Жанын өкініш оты шабақтады.

— Хансұлу! — деп дауыстап, бүлкілдеп жүгіре түсті.

Отыра қап үңілді. Түк көрінбейді. Әлде таныс келіншектерінің бірінің үйіне кетті ме екен? Он шақты күннен бері Хансұлу қоймада, тұқым тазалайтын бригадада істеп жүрген. Әй, бірақ өйтуге түн жамылып баруға намысы жібере қоймас. Жүгіре басып кемпірдің қорасын, шарбағын, үй сыртын тағы бір айналып шықты.

— Хансұлу! — деп сұңқ ете қалады. Қатты дауыстауға естіп қойса жұрттан ұят. Үй төңірегінен таба алмай өзен сайға қарай бүлкілдеді. Күшігі де ереуілдеп үріп шәуілдеп қалмай келеді. Бұ жолы өзеннің тура жағасына дейін барды.

Ойы сан-саққа жүгіреді. Кім біледі. Өмірде мандайынан жан шертіп көрмеген Пахраддиннің еркебұлан қызы ашу үстінде суға секіріп кетті ме?

Отырып қарауытып жатқан су бетіне үңілді. Жым-жылас. Тым-тырыс.

— Хансұлу! — деп тағы дауыс шығарды. Мелшиген түн. Мелшиген өзен аңғары. Қоймалжың қараңғы Хансұлуды жұтып қойғандай. Әлде өзеннен өтіп ап елге тартты ма екен?