Белый дом / Ақ боз үй - Смагул Елубай / Смағұл Елубай

Хансұлу отауына кірсе, Шеге теріс қарап жатып калыпты. Ошақтағы тезектің шоғы сөнуге жақын. Өлімсіреп жылтырайды. Бөлек жатуға төсек жоқ. Лажсыз, Шегенің от жағын ала төсекке кіріп теріс қарап қисайды. Шеге ұйықтамапты. Күрсіне береді. Хансұлу да қалың ойға шомды. Көз алдынан бүгінгі оқиға тізбектеліп өтті. Бәрін кешіруге болар еді. Бірақ көкесін, бүкіл ел ағасы көкесін Шегенің "құлақ!" деп айқайлағанын қалай кешірер? Ызасы қалай келмесін. Бұны оңашада "күйдім-сүйдім" деп үздігіп, енді іске келгенде, қимылға келгенде турашыл комсомол бола қалуын... Жақтап бір ауыз сөз айта алмауын... Жақтай алмағанымен тұрмай, "құлақ!" деп айқайлауын, шаршы топтың көзінше.

Хансұлу Шегені осы сәт жаудан жаман жек көріп жатты.

Шеге күрсініп шалқасынан аударылып жатты. Көзін ашып алды. Үй іші тас қараңғы. Сырт жел. Азынап тұр. Ойы да сол тұлдырсыз түнгі медиен кезген ызғырықтай жүйткиді. Кеудесін қысқан бір ыза. Сол қордаланған ызаны кімге төгерін білмейді. Турасын айтқаны үшін бұл неге кінәлі болды? Әлде, "құлақтың" қызын алған өзі ме кінәлі? Әлде бұны қақпақылдап отқа итерген Жорға ма кінәлі? Әлде, дәулетті болғаны үшін Пахраддин бе кінәлі? Әлде, шындықтың емес, әкесінің жағына шығып алған Хансұлу ма кінәлі? Кім кінәлі осы сорға? Кім кінәлі осы топалаңға? Кім кінәлі?

4

Апта бойы Үстірт үстіндегі қалың ел дүрлігумен болды. Күндіз-түні жиылыс. Ат белінен түспей оңды-солды шапқылаған өкілдер.

«Жаңа жолдан» шығып бел асып сырдаң жазықпен Нарқамысқа тартатын жалғыз аяқ жолменен бүлкекетеп жаяу желіп Пахраддин келеді.Соңында атты мелиса – Сұржекей. Күн ашық.Сәске түс.Үп еткен жел жоқ.Алыс-жақынның бәрі алақанға салғандай жадырап айқын көрінеді.

Таңғы шайын ішіп бола бергені еді. Аспаннан түскені де белгісіз, жерден шыққаны да белгісіз Сұржекей кіріп келді. Түсі өрт сөндіргендей. "Ауданға жүресің!" деді, сәлем жоқ, сауқат жоқ. Сырғаның зәресі ұшып кеткен. Бұл ажырайып қарады мелисаға. "Бол, тез!" деді Сұржекей дорба аузы томпайып. "Ау, інім, жайша ма?" "Барғасын көресің! Алға түс!" Сөзі осы болды.

Пахраддин үн-түнсіз, шапанын жүре киіп есікке беттеді. Сырға әлдене деп жатты. "Көлігімді әкелейін!" деп еді. "Жоқ! — деп ақырды мелиса,— жаяу жүресің!"

Міне содан бүлкілдеумен келеді. Сәл аянга басса "марш!" деп, көкжелкеден ақырады Сұржекей. Қолында қамшы. Ұруы да мүмкін ғой. Мелисаның аты мелиса. 18-ші жылы мына Ойыл жақта ірі байларды далада атып та тастады ғой. Терлеп келеді Пахраддин. Борша-борша терлеп келеді. Иығында — қоржын. Қоржыны ауыр емес. Сырға байғүс асығыс-үсігіс, орамалға орап нан ба, бұның іш киімі ме, қоржынға бір нәрселерді тығып жатқан. Ырс-ырс етіп желіп келеді Пахраддин.

Ат үстіндегі Сұржекейде үн жоқ. Пахраддин ырсылдап деміккен сайын, қиналған сайын жаны рақаттанып келеді. "Мен жетім кезімде Есенейдің қойын жалаң аяқ баққанмын. Күнде өстіп жүгіріп жүріп баққанмын. Көзімнен жасым тамшылап жүріп баққанмын. Сонда сендер шалқайып ат үстінде бара жатушы едіңдер. Қой шетінде көз жасын жұтып тұрған қаршадай балаға көз қиықтарыңды да салмаушы едіндер. Еңді еңкілдендер сол жетім Жекейдің алдында. Сұржекей Пахраддиннің шып-шып тер шыққан желкесіне қарап келе жатып жыны қозып кетті.

Атты тебініп қалды, Пахраддинді омыраулатып. Ат ыршып кеткенде, жақын келе жатқан Пахраддинді омырауымен қағып өтті. Пахраддин етпетінен құлады.

Ыршып текіректеп алға шыққан атының басын тартып Сұржекей бұрылып, құлап түскен Пахраддинге қарады.

Пахраддин екі қолымен жер тіреп '"тфә, тфә" деп, аузына кіріп кеткен топырақты түкіріп, жеңімен бетінің шаңын сүрткіштеп түрегеле берген екен.

Сұржекей атының басын тартып көлденеңдеп тұр. Көзі де, құлағы да Пахраддинде. Не дер екен дейді.

Қоржынын жерге қойып Пахраддин қалкиып түрегелді. Үсті-басын сілкіштеді. Әлі бір туралап қараған жоқ Сұржекейдің бетіне.